Teutonski vitezovi
Mnogi studiji o Pruskoj su nam otkrili skoro sve što se ima za otkriti, ali i dalje jedna misterija, ona najosnovnija, opstaje. Kako je nastalo ime Pruska? Da li od imena starih ljudi koji su tu živjeli (Prusi, a dalje ta riječ od plemena Pamedi- „blizu šume“), ili od Po-Ruska (blizu Rusije), nije baš sigurno. Ono što jeste sigurno je mjesto nastanka Pruske; južna baltička obala, u današnjoj Poljskoj i ruskom Kalinjingradu i Litvaniji. Dio je to ogrromne Sjevernoevropske ravnice, koja se proteže od Francuske sve do planina Ural u Rusiji, bez ikakve veće prepreke osim rijeka.
Stari Prusi, koji su naseljavali taj dio, su u 13. stoljeću došli u velike probleme. Njihove paganske religije su bile na udaru sve jačeg pokrštavanja, predvođene skoro mitskim Teutonskim vitezovima. Vitezovi koji su nastali u Akri, u Palestini, su se preselili u Centralnu Evropu, i vodili su križarske pohode protiv paganskih plemena baltičke obale. Tim procesom je uništeno skoro čitavo društvo Starih Prusa, te su Teutonski vitezovi uspostavili svoju vlastitu državu na baltičkoj obali, sa glavnim gradom prvo u Marijenburgu, a potom u Kenigsbergu (današnjem Kalinjingradu). Marijenburg je radi bogatstva Vitezova postao najveći dvorac na svijetu toga vremena.
Mir, ipak, nije trajao, jer su Vitezovi bili u stalnim sukobima sa svojim južnim susjedima, Poljsko-litvanskom unijom, za koje su prvotno i osvojili ovaj prostor. U tim ratovima su Poljaci uspjeli dobiti izlaz na more kroz Zapadnu Prusku i grad Danzig (koji će biti iskra za vatre Drugog svjetskog rata), a Teutonski vitezovi su mnogo oslabili.
Kneževina Pruska
Geopolitička situacija Evrope sredinom 16. stoljeća se mijenjala. Martin Luterov pokret za reformu crkve je uzeo posebnog maha u sjevernoj Njemačkoj, pa tako i kod Teutonskih vitezova. Njihov posljednji Veliki majstor, Albert, je 10. aprila 1525. godine, nakon ličnog upoznavanja sa Luterom, službeno prihvatio kalvinizam kao državnu religiju, ukinuo Teutonski red i proglasio se Knezom Pruske, uzimajući ime starosjedilaca tog područja protiv kojih su se njegovi preci borili. Ovo je ujedno bila i prva protestantska država u historiji. Ova godina se uzima i kao službeni početak pruske države.
Albert je bio član porodice Hohencolern, koja je vladala nad Brandenburgom dalje na zapadu, oko Berlina. Tako su postavljeni temelji za nastanak nove države; Brandenburg- Pruske, iako će se za šansu za ujedinjenje čekati skoro 100 godina. Ona je nastala 1618. godine kada je Albert Fridrih, vladar Pruske, umro bez potomaka, te je Johan Sigismund, vladar Brandenburga ujedinio dvije države u personalnu uniju. Pruska se sada iz svojih tradicionalnih domena i borbi protiv Poljske okrenula na zapad i na razjedinjene njemačke zemlje unutar Svetog rimskog carstva, najvećeg političkog nereda feudalne Evrope.
Iste godine kada je nastala nova država, počeo je i rat koji je zauvijek transformisao političku sliku Evrope- Tridesetogodišnji rat. Brandenburg-Pruska je preživjela i proširila posjede, a veliki napredak je doživjela pod vlašću Velikog izbornika Fridriha Vilhelma. Tu počinje zbunjujuća nomenklatura pruskih vladara, sa mnogo Fridriha i mnogo Vilhelma. Kao jedna od sedam izbornika za vladara Svetog rimskog carstva, Pruska je sada počinjala da širi utjecaj Hohencolerna po njemačkim zemljama uglavnom dominiranim od strane austrijskih Habsburgovaca. U tu svrhu je Pruska uvela stajeću vojsku, koja je 1688. godine iznosila čak 30.000 vojnika (od 1,5 miliona stanovnika države), čineći je tako jačom od većine konkurenata.
Kraljevina Pruska
Sin Velikog izbornika, Fridrih III, koji se borio na strani anti-francuske koalicije u Devetogodišnjem ratu, tražio je od Habsburgovaca titulu kralja kao zahvalu za pomoć. Tako da se 1701. godine proglasio za Fridriha I, kralja u Pruskoj, ali ne i cijele Pruske, jer je i dalje jedan njen dio, Zapadna Pruska, bila pod vlašću Poljske. Njegova je država bila siromašna, a i rijetko naseljena, poredeći je sa drugim državama (svega 3 miliona, naspram 6 u Poljskoj, 9 u Austriji ili 20 u Francuskoj).
Kraljevina Pruska je sredinom 18. stoljeća došla u najveću krizu u svojoj historiji, kada su Francuska, Rusija, Austrija i Švedska u Sedmogodišnjem ratu prijetile potpunim uništenjem Kraljevine, ali su Fridrih II Veliki, disciplinirana vojska i podosta sreće to spriječili. Nakon toga rata, prestiž Pruske je porastao, a Evropa je prihvatila Prusku kao veliku silu. Širila se sve dalje, dijeleći Poljsko-litvansku uniju sa Austrijom i Rusijom, i tako dobijajući Danzig, ali i Varšavu. Ujedinjujući teritorije, titula tadašnjeg kralja Fridriha Vilhelma II je 1772. godine postala Kralj Pruske, a ne više kralj u Pruskoj.
Tokom Napoleonovih ratova je Pruska napala u Četvrtom koalicionom ratu, ali u možda i prvom primjeru blitzkriega u historiji je Napoleon pregazio čitavo Kraljevstvo unutar par sedmica. Izgubljene teritorije Pruske (primarno centralna Poljska), su poslije Bečkog kongresa 1815. pripale Rusiji, te je tako formirana prusko-ruska granica za narednih stotinu godina. Kao nadoknadu, Pruska je dobila velike posjede u rajnskoj oblasti, a osnovana je i Njemačka konfederacija, što je bio prvi korak ka ujedinjenoj njemačkoj državi. Poražena od strane Napoleona, pruska vojska je sada dobijala primat u državi, da se sličan poraz nikada ne bi ponovio.
Na zapadu se Pruska sve više širila, pobijedivši Dansku i Austriju, sve dok i do tada najjača kopnena sila Evrope, Francuska, nije poražena, a Pruska proglasila Njemačko carstvo 1871. godine, predvođena čeličnim kancelarom Otom fon Bizmarkom. Francuski filozof Volter nije bespotrebno izjavio da: „Dok druge države imaju vojsku, pruska vojska ima državu.“ Osim što je porazila Francusku, Pruska je uspostavila i svoju vladajuću porodicu Hohencolerna kao nadmoćniju nad austrijskim Habsburgovcima.
Titula najjače kopnene sile, pak, Nijemcima nije bila dovoljna. Izazivanje Britanaca za pomorsku dominaciju je direktno odvuklo svijet u rat. U iduća dva svjetska rata je Njemačka poražena, a njena sastavna teritorija, Pruska, je i službeno zauvijek ukinuta 1947. godine, od strane Saveznika (koji su Prusku smatrali „nositeljem militarizma i reakcionizma), a njen centar Kenigsberg pripao Rusiji (grad kojem se u svom Velikom poslanstvu divio još i Petar Veliki, dok je kroz Berlin prošao nezainteresovano). U današnjoj Njemačkoj, pak, postoji i dalje savezna država nazvana Brandenburg (nastala 1815.g. kao pruska pokrajina), ostavština nekada velike države.
Za Intelektualno.com piše: Edin Selimović
