Ustanak koji je započeo 1804. godine u Smederevskom sandžaku Visoka Porta je okarakterisala kao eškiju, odnosno kao protivljenje javnom redu i miru i sigurnosti imetka, što je u tom periodu bila česta pojava u europskom dijelu Carstva. Prve mjere koje Porta poduzima u pravcu smirivanja ustanka bile su naredbe bosanskom valiji Bećir-paši da riješi spor između dahija i kršćanske raje, te da u Smederevskom sandžaku uspostavi red i mir. Ipak, kasniji razvoj događaja u Srbiji pokazao je da je Porta pogriješila u procjeni ovog ustanka. Srpski ustanak nije bio samo eškija pobunjene kršćanske raje tog sandžaka, već je to bio jak nacionalni pokret koji je imao za cilj stvaranje srpske države i njenu emancipaciju od Osmanskog Carstva. Nacionalnu komponentu pokreta nadopunjavala je i šovinistička, koja se ogledala u nasilju i protjerivanju muslimana, te uzurpaciji njihove imovine u gradovima koje bi ustanici zauzeli. Zbog ovakvog odnosa ustanika prema muslimanima, u Bosanskom ejaletu se posvećuje ogromna pažnja izoliranju bosanskih kršćana od uticaja iz Srbije, kako se val ustaničkih nasilja ne bi prenio i na njegovu teritoriju. Tako su Bošnjaci podnijeli najveći teret u borbi osmanske vojske sa sprskim ustanicima.
Nakon kraha ruske vojske na Dunavu, koja se u ovaj ustanak uključila kao potpora ustanicima, Porta i carska Rusija potpisale su mir u Bukureštu 28. maja 1812. godine. Ovim mirom srpski ustanici su lišeni ruske pomoći, a Porta je, oslobođena ruskog pritiska, mogla da razmišlja o konačnon gušenju ustanka u Srbiji. U tu svrhu veliki vezir Huršid-paša za bosanskog valiju imenuje Ali-pašu Derendeliju. To je u suštini značilo da presudni udarac srpskom ustanku treba da zadaju Bošnjaci, koje će mobilizovati novi bosanski valija i povesti u novi pohod preko Drine.
Novi bosanski namjesnik Ali-paša Derendelija, punog imena Derendeli Silahdar Ali-paša, rodom iz Darende (Turska) – pa odatle nadimak Derendelija, stigao je u Travnik 19. maja 1813. godine u pratnji 200 Arbanasa, dva topa i desetak tobdžija. Nijedan valija prije Ali-paše nije u Bosnu dolazio sa ovakvom oružanom pratnjom. Inače, on je slovio za veoma autoritativnog, neustrašivog i hrabrog čovjeka, koji je svoju mladost proveo kao razbojnik po balkanskim planinama. Već prvih dana svog namjestvovanja Ali-paša poduzima korake sa ciljem prikupljanja vojske za pohod. Tako 20. maja saziva veliki Divan na kojem je pročitan ferman kojim se naređuje pohod, a 31. maja valija naređuje da se u Bosanskom ejaletu opremi 100 hiljada vojnika za naredni pohod.
Broj od 100 hiljada pripremljenih vojnika nije ni iz bliza dostignut, pa se Ali-paša uputio na pohod sa 30 hiljada Bošnjaka, uključujući osam bosanskih paša i sve bosanske kapetane, pod svojom komandom. Vojska 13. jula stiže do Zvornika, gdje se utaborila na Orlovom polju. Sa druge strane Drine stajala je ustanička vojska kojom su zapovijedali Simo Marković i Miloš Obrenović. Do prve borbe sa ustanicima dolazi 26. jula, kada kod Badovinaca Ali-pašina vojska razbija ustaničke redove. Nakon ove borbe Ali-paši i Bošnjacima bio je otvoren put prema Loznici i Lješnicu, koje osvajaju u narednih nekoliko dana, te se zaustavljaju pred utvrđenjem u Zasavici. Ovo utvrđenje je bilo posljednje na putu prema Šapcu, tako da je sudbina ovog grada ležala u ishodu borbe za ovo utvrđenje.
Utvrđeni tabor ustaničke vojske u Zasavici bio je naizgled neosvojiv, zbog nepristupačnog terena koji je otežavao napadački manevar. Ipak, zahvaljujući prije svega hrabrosti i taktičnosti Ali-paše, utvrđenje je palo 17. septembra 1813. godine, uz velike gubitke na obe strane. Nakon ove pobjede, Ali-paša naređuje da 8 hiljada vojnika krene u izvidnicu prema Šapcu, a u Bosnu šalje naređenje da se prikupi još 20 hiljada vojnika kao rezerva i pomoć vojsci u Srbiji. Prije nego je pojačanje iz Bosne stiglo, Ali-paša naređuje napad na Šabac. U noći sa 5. na 6. oktobar Bošnjaci ulaze u tvrđavu Šabac bez nekog značajnijeg otpora ustanika. Razlog predaje Šapca ležala je u opštoj ogorčenosti ustanika koju je izazvala vijest da je Karađorđe zajedno sa glavnim vođama ustanka pobjegao u Zemun, čime je vojsku i srpske ustanike u Šapcu ostavio na cjedilu.
Osvajanjem Šapca bosanskoj vosjci otvoren je put ka Beogradu. U isto vrijeme kada sa zapada napreduje bosanska vojska, sa istoka prema Beogradu napreduje i vojska predvođena velikim vezirom Huršid-pašom. Ustanička posada beogradske tvrđave, uvidjevši da će je dva kontigenta osmanske vojske opkoliti, poruši sama bedeme tvrđave i potajno pobježe iz iste, većinom u Austriju. Samo dan nakon bijega utvrđene beogradske vojske, Ali-paša sa svojim odredom Bošnjaka ulazi u Beograd na prvi dan Ramazanskog bajrama. Tek poslije bosanske vojske u Beograd stiže vojska pod zapovjedništvom velikog vezira.
Na ovaj način ugušen je Prvi srpski ustanak, a velike zasluge za njegovo gušenje, možemo reći i presudne, imali su Bošnjaci i bosanski valija Ali-paša Derendelija. Bošnjaci su još jednom pokazali da su udarna pesnica osmanske vojske u najzapadnijim europskim krajevima Osmanskog Carstva.
Za Intelektualno.com piše: Dino Hajdar
