Pogled na atlas ili globus planete pokazuje da se u njenom središtu nalazi jedna od najvećih pustinja na svijetu- Sahara, što na arapskom jeziku doslovno znači „Velika pustinja“ (najveća pustinja na svijetu je, tehnički radi manjka padavina, Antarktika). Pješčano carstvo Sahare se proteže od Crvenog mora na istoku, odnosno Mašriku, preko cijele sjeverne Afrike do Atlantika na zapadu, odnosno Magreba.
Najzapadniji dio Afrike se najčešće naziva Zapadna Sahara, mada se najzapadnija tačka Afrike nalazi u senegalskom Dakaru. Zapadnu Saharu možete lako prepoznati na skoro svim info kartama svijeta, jer je često jedina sive boje, jedina za koju ne postoje podaci. Sa populacijom od oko 600.000 stanovnika, i površinom od 250.000 kilometara kvadratnih (pet puta veća od Bosne i Hercegovine), ovo područje je centar međunarodnog spora. Ukoliko pitate sjevernog susjeda Maroko, Zapadna Sahara je sastavni dio njihove države („Južne provincije“). Sa druge strane, pokret za nezavisnost Zapadne Sahare, pod nazivom Polisario Front, tvrdi da je ovaj teritorij nezavisna država pod nazivom Saharska Arapska Demokratska Republika.
Stanje na terenu je takvo da je oko 80% Zapadne Sahare pod kontrolom Maroka (uključujući svu obalu i prirodne resusrse), dok Polisario kontroliše uski dio u unutrašnjosti nazvan „Slobodna teritorija“ u kojem skoro da nema naselja, tako da je njihovo sjedište zapravo u susjednom Alžiru, u gradu Tindouf. Između dvije strane je Maroko podigao 2700 kilometara dug zid kao jasnu barijeru i granicu, iako je zid uglavnom samo pješčano uzvišenje nazvano berma.
Problem oko Zapadne Sahare se, kao i svaki u Africi, pojavio dolaskom i kolonizacijom Evropljana krajem 18. stoljeća. Podjelama između Evropljana na Berlinskoj konferenciji 1884. godine, teritorij Zapadne Sahare je pripao Španiji, koji su istu nazivali Španska Sahara. Španci su ostali na vlasti sve dok UN (po članu 73 Povelje Ujedinjenih Nacija o dekolonizaciji) nije doveo do nezavisnosti svih afričkih država od Evropljana. Jedna od tih novih nezavisnih država je bio i Maroko 1956. godine, koji je odmah izjavio da je Zapadna Sahara bila dio Marokanskog carstva prije kolonijalizma i da im zakonski pripada. Godinu poslije toga je i Mauritanija na jugu izjavila isto, čak i prije nego su postali nezavisna država. Situacija se dodatno zakomplikovala 1973. godine kada je osnovan Polisario Front za nezavisnu Zapadnu Saharu, te su tako čak četiri strane polagale pravo na taj teritorij (Španija, Maroko, Mauritanija i Polisario).
Polisario je iz Alžira (njihovog saveznika u ovom pitanju) počeo da napada Špance u gerilskom ratu, pa je vlada Španije, pod velikim pritiskom UN-a i sa unutrašnjim problemima odlučila da održi referendum u Zapadnoj Sahari. Maroko nije htio čekati referendum, pa je na Međunarodnom sudu pravde tražio da im se dodijeli taj teritorij nakon odlaska Španaca. Sud je odlučio, iako i Maroko i Mauritanija imaju historijske veze sa Zapadnom Saharom, da nisu dovoljne za legalno prisvajanje, te je planirano da se održi referendum sa tri opcije za narod Zapadne Sahare- da li žele postati nezavisna država, dio Maroka ili dio Mauritanije. Maroku se ponovo nije svidio razvoj situacije, te su organizovali „Zeleni marš“ u Zapadnu Saharu, sa oko 300.000 Marokanaca i 20.000 vojnika, te tako izvršili pritisak na Španiju da im ustupi teritorij. Po svim međunarodnim pravima i pravilima je taj marš bio agresija. Tokom marša Španci nisu pružali otpor, za razliku od stanovnika Zapadne Sahare, organizovan od strane Polisario fronta. Rat za Zapadnu Saharu je počeo.
Pritisak sa svih strana je Špance doveo do potpisivanja Protokola iz Madrida 14.11.1975. godine (šest dana prije smrti dugogodišnjeg španskog diktatora Franciska Franka), po kojem se Španci unutar tri mjeseca trebaju povući, a kontrolu zajednički preuzeti Mauritanija i Maroko. Polisario Front nije uopšte učestvovao u sporazumima, te se tako samoopredjeljenje naroda Zapadne Sahare nije uzelo u obzir. Posljednji Španci su se povukli iz Zapadne Sahare 26.2.1976., a dan poslije toga je Polisario proglasio nezavisnu Saharsku Arapsku Demokratsku Republiku (SADR). Prva pobjeda za novu državu je stigla tri godine kasnije, kada su sklopili dogovor sa Mauritanijom, kojim se ona odrekla svih prava na Zapadnu Saharu, a Maroko je tako sam imao kontrolu nad cijelom teritorijom.
Još jedna pobjeda za SADR je uslijedila 1982. godine, kada je država primljena u Afričku uniju kao legalni predstavnik Zapadne Sahare. Maroko, koji je još uvijek kontrolisao teritorij, se iz revolta povukao iz Afričke Unije, te se službeno ponovo učlanio tek 2017. godine. Odlazak iz Afričke unije je Maroko okrenuo prema Evropi, i njihova saradnja sa EU se stalno povećava.
Rat za Zapadnu Saharu između Maroka i Polisario Fronta, koji je trajao od odlaska Španaca, je završen 1991. godine potpisivanjem primirja, sa dogovorom o održavanju najavljenog referenduma unutar šest mjeseci. Međutim, taj referendum se nikada nije održao do današnjeg dana, uglavnom radi odbijanja Maroka da se kao opcija nađe nezavisnost.
Situaciju oko Zapadne Sahare dodatno komplikuje i stanje na sjeveru Maroka, gdje još uvijek postoji španska vlast, u gradovima Seuta i Meljila, koji teritorijalno pripadaju Africi i Maroko ih smatra za svoje, ali nad njima vlada Španija i nikada ih se nije odrekla kao u Zapadnoj Sahari. Kao što Španija rukuje mačem sa dvije oštrice oko Seute i Meljile sa jedne strane, i Gibraltara u Španiji koji pripada Britaniji, sa druge strane- isto tako i Maroko mora naći balans između ta dva grada i teritorije Zapadne Sahare, jer nedopuštanje odcjepljenja iste znači dvoličnost pri potražnji Seute i Meljile od Španije.
Tako stvari stoje do danas, sa oko 80% Zapadne Sahare u sklopu Maroka, a 20% kao nezavisne države SADR, koju do danas priznaje 47 drugih država (dodatne 44 države su ih priznale, a potom povukle priznanje), te nije članica UN-a. Da je Zapadna Sahara službeno dio Maroka ne priznaje ni jedna država na svijetu, jer ih većina podržava ideju njihove autonomije u sklopu Maroka. Kada je u pitanju Zapadna Sahara, Maroko je sam protiv cijelog svijeta.
Za Intelektualno.com piše Edin Selimović
