Piše: Admir Lisica
Izbijanje novih nemira na ulicama Belfasta, glavnog grada Sjeverne Irske, prethodnih je dana jedna od glavnih vijesti u svim svjetskim medijima. Da bi nam trenutna politička situacija na otoku bila jasnija potrebno je da se vratimo na početak dvadesetog stoljeća, tačnije na ratnu 1916. godinu i historijski Uskršnji ustanak koji se 24. aprila 1916. godine dogodio na području Irske. Ovaj događaj bio je uvod u skoro stoljeće tenzija, nemira i rata između irskih katolika koji su se zalagali za nezavisnost Irske, i irskih protestanata koji su propagirali stav o lojalnosti Velikoj Britaniji. Nakon rata za nezavisnost, 1922. godine bilo je jasno da se suprotstavljeni stavovi ne mogu tek tako pomiriti što je rezultiralo da južni dio Irske u konačnici izađe iz Velike Britanije. Godinu dana kasnije je uspostavljen dogovor o nesmetanom putovanju između dvije Irske, koji je većinom poštovan u svim fazama odnosa katolika i protestanata. Jedno od težih razdoblja nastupilo je u periodu od 1968. do čak 1998. godine. U tom periodu je u međusobnim sukobima, koji su se većinom događali u Belfastu poginulo preko 3. 500 ljudi. Ovaj tridesetogodišnji period je nazvan “The Troubles” jer je upravo kontinuirano donosio probleme Ircima sa obje strane.
Marševi kao početak nevolja
Učestala pojava koja bi prethodila nekom od nemira su bili organizirani marševi kroz gradove, a na jednom takvom iz novembra 1997. godine došlo je do eskalacije sukoba između protestanata i katolika. Na pomenutom maršu zabilježeni su smrtni slučajevi, te veliki broj povrijeđenih i uhapšenih. Karakteristika svih sukoba tokom perioda nevolja jeste da su oni vođeni gerilski, a neki se sa pravom mogu okarakterisati i kao teroristički. Kraj većih nemira okončan je potpisivanjem Mirovnog sporazuma između Republike Irske i Sjeverne Irske 10. aprila 1998. godine, na Veliki petak, po čemu je ovaj sporazum ostao upamćen u svjetskoj javnosti. Iako je veći dio otvorenih pitanja riješen sporazumom podjele su ostale, posebno u glavnom gradu Sjeverne Irske, koji je faktički zidom podijeljen na katolički, odnosno protestantski dio. Ipak, nakon sporazuma potpisanog u aprilu 1998. godine i definiranjem međusobnih odnosa između Republike Irske i Sjeverne Irske, odnosno Velike Britanije, svi akteri su se trudili da predstojeći period bude što mirniji. Uz sporadične incidente, jedan od najvećih nereda na ulicama Belfasta događaju se upravo u aprilu 2021. godine kada možemo svjedočiti nizom sukoba u glavnom gradu Sjeverne Irske. Do uličnih nemira je došlo zbog trgovinskih sporova koji su direktno izazvani Brexitom i odlukama koji idu na štetu stanovnika Sjeverne Irske, posebno onih u pograničnim dijelovima zemlje. Neredi su započeli u zapadnom području Belfasta gdje su stacionirani većinom britanski pobornici, ali i u blizini Falls Roada, tzv. tvrdog uporišta irskih nacionalista. Dvije suprotstavljene političke opcije na području Sjeverne Irske, Sinn Fein, stranke irskih nacionalista i probritanske lojalističke Demokratska unionistička partija (DUP) prethodnih dana su se međusobno optuživale za novonastalu eskalaciju sukoba, a posebno su bili glasni iz DUP u optužbama prema Sinn Feinu zbog toga što njihova dvadeset četiri člana nisu poštovali mjere na sahrani jednog od svojih pobornika. S druge strane, politički predstavnici u vladi Sjeverne Irske bili su značajno umjereniji u izjavama. Liderka DUP-a i aktuelna premijerka Sjeverne Irske, Arlene Foster, u obraćanju je istakla da uvijek kada politika nema rješenja, vakum ispuni nasilje, te je pozvala da se ne ide u tom smijeru. Slično je poručila i njena zamjenica, te članica Sinn Feina, Michelle O’Neill koja se također usprotivila nasilju na ulicama Belfasta. U čitavu situaciju umiješane su i paravojne lojalističke zajednice pod vodstvom Davida Campbella. Oni su objavili pismo u kojem naglašavaju da privremeno stopiraju podršku Mirovnom sporazumu iz 1998. godine, jer se novim pravilima koja su na snazi, a tiču se trgovine, prekršeni raniji dogovori iz pomenutog sporazuma. Ozbiljnost čitave situacije shvatio je i britanski premijer Boris Johnson koji je delegirao ministru za Sjevernu Irsku, Brandonu Lewisu da se susretne sa svojim irskim kolegom i učini sve da se stanje što prije smiri.
I Biden pozvao na smirivanje tenzija
Zanimljivo je da trenutna situacija u Sjevernoj Irskoj plijeni pažnju velikih sila, koje veoma dobro znaju povijesni tok “irskog nesporazuma” i do čega njegovo eskaliranje može dovesti. Jedan od onih koji su se oglasili po pitanju višednevnih nereda u Belfastu bio je i novoizabrani predsjednik Sjedinjenih Američkih Država, Joe Biden, koji u svojim javnim nastupima ne krije svoj ponos na irsko porijeklo koje ima, baš kao i aktuelna članica njegove administracije Samantha Power. Biden je između ostalog upozorio zvanični London da sjevernoirski Mirovni sporazum mora biti poštivan upotpunosti sa svim svojim odlukama, te da će u suprotnom Sjedinjene Američke Države izostaviti kreiranje posebnog trgovinskog sporazuma sa Velikom Britanijom. Vrlo je malo vjerovatno da će se u konačnici nova američka administracija predvođena Joe Bidenom ipak odlučiti na takav potez jer im nije u interesu narušavanje odnosa sa svojim strateškim partnerima, posebno u prvim mjesecima od kada su stupili na vlast. Iako u se u javnosti nameće mišljenje da je kriza u Sjevernoj Irskoj došla odjednom, to svakako nije tačno, jer uz stalnu napetost koja je suprotstavljanje strane pratila tokom većeg dijela dvadesetog stoljeća, Sjeverna Irska ima i značajne ekonomske probleme od 1. januara 2020. godine, jer je uvoz hrane postao znatno otežan. Cjelokupna situacija nameće logično pitanje koliko će još Brexit u predstojećem periodu utjecati na ekonomske i geopolitičke odnose u regionu, ali i na relaciji Velika Britanije – Evropska unija. Sigurno je da suprotstavljenim stranama u Sjevernoj Irskoj, ali i vlastima Velike Britanije te Republike Irske nikako nije u interesu da dešavanja sa ulica Belfasta prerastu u nešto više, posebno u vremenu COVID-19 koji je već dovoljno zadao glavobolju svim akterima aktuelnog spora na Otoku.
Izvor: Časopis “Stav”, br. 319. 16.4.2021.
