Vojne snage u periodu 16. stoljeća, koji se u historiji označava kao zora modernog doba, su doživjele izmjene koje će obilježiti dalji razvoj vojne doktrine.Komandanti izbjegavaju velike akcije u kojima je dolazilo do rizika gubljenja kompletne vojske. Umjesto toga primjenjuju se taktike okruživanja, opsade i iscrpljivanja neprijatelja. Ekonomski značaj gradova je nametao njihovu stratešku bitnost, te je fokus ratnih ciljeva upravo bio na osvajanju gradskih sredina. Opsade su zahtijevale pokretanje velikog broja vojnika. Mnogi ratovi su rješavani uslijed finansijskog pritiska, prije nego zbog vojnog djelovanja. Nije bilo neuobičajeno da vojni trijumf na bojnom polju postane beznačajan, uslijed raspuštanja vojske zbog nemogućnosti njenog plaćanja. Vođenje rata prelazi u ruke vladara, koji mogu da obezbijede više sredstava. Otpor feudalaca njihovoj vladavini i centralizmu postaje stoga manji nego dotada. Iako je proces različit u raznim dijelovima Evrope, rezultat je bio isti: slabljenje utjecaja plemstva i smanjenje njegove političke i vojničke snage i moći. Potreba za oružjem, u eri stalnih ratova, dovodi do većih ulaganja i povećanja proizvodnje metala u Evropi.
Stajaća vojska u mirovnom periodu nije bila praksa u Evropi u 16.stoljeću. Dijelom je izuzetak Osmansko Carstvo. Janičarski korpusi koje su kultivisali osmanski sultani u 16. stoljeću jesu odraz neprikosnovene moći ove države. Može se konstatovati da su Osmanlije sa janičarima prišle najbliže konceptu stajaće vojske. Svakako da se to odnosi na moderni historijski period i na dio osmanske Evrope. Sa logističkog stajališta, takvi projekti su bili jako zahtjevni. Pored toga, ideja stajaće vojske nije blagonaklono gledana od strane javnosti, izazivajući nesigurnost u namjere onoga koji njom rukovodi. Najčešće plaćeničke regimente su bile: švicarske falange (ekskluzivno se vezuju za teritorije Francuske nakon 1516. godine), njemački Landsknecht i kasnije njemački riteri (vitezovi), te italijanski condottieri. Ponekad bi se dešavalo da se regimente iste nacionalnosti nađu jedna nasuprot drugoj, i tada se javljao rizik da vojnici odbiju da se bore protiv svojih zemljaka. Španska vojska u 16. stoljeću je bila najprogresivnija. Tako su njihovi veterani sa invaliditetom dobijali obezbjeđen smještaj i naknadu. Vlasti su pružale pomoć pri administrativnim troškovima ukopa vojnika, te su nastojale uvesti red u vojne kampove u pogledu zdravstvenih potreba vojnika.Tako u zapadnoj Evropi dolazi do svojevrsne vojne revolucije. U istočnoj Evropi dolazi do promjene načina vođenja kopnenog ratovanja što je u direktnoj vezi sa ratovima sa Osmanlijama i Tatarima. Na dijelu britanskih otoka dolazi do drugačijeg, odvojenog ali ne potpuno izolovanog načina ratovanja.
Jedan od primjera dinamike razvoja jeste bitka kod Mohača 1526. godine. Činjenica da su Habsburzi nakon uništenja ugarske vojske upravo zbog osmanskog načina ratovanja također uveli kombinaciju pješadije i topa u kontekstu pozicionog ratovanja (utvrđivanje topova sa kombinacijom pješadije). Rusi su također usvojili taktiku pješadija-artiljerija-utvrđenje kao odgovor na ratovanje sa islamkim zemljama. Široka rasprostranjenost usvajanja osmankog načina ratovanja od strane evropskih kršćanskih zemalja se može vidjeti kod Mlečana koji upotrebljavaju grčke i albanske stratiote.Osmanlije su utjecale na razvoj ruske vojske 16. stoljeća a to se manifestuje pojavom jedinica pod nazivom streltsy, koje nastale po uzoru na janičare.Osmanlije su također imale koristi od prebjega i avanturista koji su iz kršćanskog dijela Evrope donosili iskustva u kopnenom i pomorskom ratovanju. Pobune plaćeničkih četa i njihovo priklanjanje Osmalijama su također predstavljali izvor saznanja i prikupljanja informacija. Rusi su u mnogome usvojili metode italijanskog vojnog inžinjerstva i topolivstva. Generalno, razvoj artiljerstva je podrazumjevao dovođenje stranih eksperata koji su najčešće dolazili iz Francuske, njemačkih i italijanskih zemalja. Ratovanje je posredovalo i pospješivalo procese u kojima su se dešavale velike promjene i značajni prelomni događaji. Zauzvrat je proces ratovanja razvijan pod utjecajem evropske dinamike uključujući demografsku ekspanziju, transokeanska otkrića, intelektualna propitivanja te razvoj štampe. U 16. stoljeću niz događaja je imao za posljedicu promjenu političkih odnosa. Tu svakako spada pokret crkvene reformacije, osmanska ekspanzija, stvaranje evropskih kolonijalnih političkih tovrevina te duboka socio-ekonomska promjena izazvana rastom broja stanovništva nakon skoro dva stoljeća stagnacije, te pojava inflacije. Sa historijskog stajališta ovi pocesi su bili ključni za razvoj modernih evropskih zemalja. Razumjevanjem početka moderne historije možemo da bolje shvatimo današnje evrospke države i njihov položaj u konstalaciji svjetskih odnosa.
Piše: Haris Popaja
Intelektualano.com
