Nakon Fatihovih osvajanja, posebno tokom vladavine Bajezida II, dolazi do učvršćenja i uspona Osmanske države, dok je za vrijeme Selima I, Sulejmana I (Zakonodavca) i Selima II zaokružen proces osvajanja. To je period kada se država pretvorila u jednu od najuticajnijih imperija u međunarodnoj politici. Nakon njih nastupit će period stagnacije, zatim propadanja, odnosno proces reorganizacije i transformacije u svakom pogledu. Zavladali su nemoćni sultani, dok su bitke i ratovi, posebno oni protiv iranskih šiita, Rusije i Austro-ugarske oslabili državu. Prilikom doba stagnacije Osmanske države uvedene su mnoge reforme i promjene. Pored promjene u politici prema Evropi, zavedene su i dodatne javne mjere poput smanjenja poreza, uspostavljanje konzularnih predsavništava i sl. Međutim, naučni i tehnološki napredak Osmanske države pred Evropskim zemljama znatno je opao.
Osmanska država se od 16. stoljeća našla u finansijskim problemima. To je bio najveći razlog stagnacije države čiji će ishod biti raspad, a zatim i propadanje. Mnogo je i drugih faktora koji su uticali na raspad države. Oni najbitniji su ideje reforme i renesanse na Zapadu i nesudjelovanje u njima na vrijeme, kao i sprečavanje sličnih ideja u društvu Osmanske države. Pored toga, mnoga otkrića na Zapadu dovela su zapadne sile do kapitala čime se industrija stalno razvijala. S druge strane, zbog mnogih unutrašnjih problema Osmanska država nije se mogla nositi s time i zaostajala je u razvoju za Zapadom. Stalni ratovi i unutrašnja previranja su također doveli državu pred kolaps.
Razloge stagnacije i raspada Osmanske države moguće je podijeliti na unutrašnje i vanjske. Razvoj i napredak Evrope obuhvata vanjski razlog raspada Osmanske države. Evropa je pomoću pokreta humanizma, renesense i reformi kao alternativu Srednjem vijeku stvorila novi i moderni poredak. Umjesto vjere istaknuta je pamet, umjesto crkve univerzitet i umjesto svećenika filozofi i naučnici. Rezultat je bio da je Evropa dostigla nadmoć nad Osmanskom državom posebno u vojnoj industriji.
S druge strane, unutrašnji problemi su podjednako utjecali na raspad države. Poslije Sultan Sulejmana izvori prihoda su se smanjili i počeo se narušavati financijski sistem. Glavni razlog toga jeste činjenica da je okončan period osvajanja čime je izgubljen jedan od najvećih izvora prihoda. Paralelno ovome kao rezultat geografskih otkrića Osmanska država je izgubila i drugi veliki prihod tako što su pomjereni trgovinski putevi (Put svile) koji su prolazili kroz državu. Zatim priliv plemenitih metala iz Amerike preko Evrope u Osmansku državu je također potresao financijsku politiku.
Vanjski i unutrašnji uslovi sa administrativnog, upravnog, ekonomskog i socijalnog aspekta sa kojima se Osmanska država suočila od druge polovina 16. stoljeća natjerali su državu na rješavanje problema i prevazilaženje kriza. Osmanska država se u 17. stoljeću na zapadu borila protiv Austrije, na sjeveru protiv Rusije, na istoku protiv Irana, u Sredozemnom moru protiv Venecije i Đenovljana, dok se unutar morala nositi sa Dželali ustankom koji se proširio po cijeloj Anadoliji. Nakon duge borbe i velikih gubitaka ovaj ustanak je ugušen, ali samo nekoliko godina kasnije počet će ustanak Janjičara koji je otišao dotle da su 1622. godine ubili Sultana Mladog Osmana. Sve do raspada države pojavljivali su se razni ustanci što je tjeralo državu da rješenje pronalazi u primoranom nasilju. Samo je prilikom Dželali ustanka ubijeno 90 hiljada ljudi. Drugo rješenje prevazilaženja krize država je našla u metodi imitacije i primjene evropske tehnologije i mentaliteta. Kao rezulatat toga uvedene su mnoge reforme a između ostaloga nastao je i Period lala, što simbolizira uticaj Evrope nad Osmanskim društvom. Period tanzimata, kao proizvoda istaknutih osmanskih reformatora obrazovanih u Evropi, također je pokušaj vještačkog presađivanja uspješnih Evropskih praksi na Osmansku državu. Svi pokušaji su bili neuspješni i nisu zaustavili brzi proces reorganizacije i transformacije države.
Ovo je ukratko stanje države koju je Abdulhamid II naslijedio. Država je bila pred rubom propadanja u dugovima, uticaj centralne vlasti sultana oslabljen, društvo osiromašeno, vojska uništena, industrija nerazvijena. Trenutak je dijelio od raspada ovakvog sistema. Međutim, Abdulhamid II će Osmanskoj državi produžiti vijek za pola stoljeća i udariti temelje moderne Republike Turske.
Za Intelektualno.com piše: Samir Vildić
