Svaka pojava, svaka od tvorevina ima svoj historijski put, svoje historijske temelje, koji se mogu otkriti proučavajući dokaze koji o tome svjedoče. Tako, bosanskohercegovačko novinarstvo ima dug, ali ujedno bogat i zanimljiv put, a čiji početak seže u 1850. godinu, te se veže za period Osmanske vladavine u Bosni. Može se reći kako su pojedinci u najvećoj mjeri zaslužni za postavljanje čvrstih temelja bosanskohercegovačkog novinarstva, a četiri lista koja su izazila u Bosni za vrijeme Osmanske vladavine čine dokaze, čine historijske izvore o jednom vremenu, svjedoče utemeljenju novinarstva u Bosni, te svjedoče ulozi pojedinaca u tom procesu. U nastavku će sažeto biti predstavljeni prvi koraci u nastanku i razvoju novinarstva, štampe, te će biti ponuđeni kratki prikazi časopisa koji čine temelje našeg novinarstva.
Pojava novina
Mediji zauzimaju jednu od značajnih uloga u društvu današnjice, a na osnovu stepena razvijenosti medija se govori o društvu, te se dovodi u neposrednu povezanost sa razvijenošću društva. Tako, i u bosanskohercegovačkom društvu mediji predstavljaju značajnog činioca, a počeci razvoja bosanskohercegovačkog novinarstva i štampe se vežu za 1850. godinu, prva štamparija u Sarajevu je svoj rad započela 1866. godine. Pojava štamparija i štampanih medija značila je olakšanu komunikaciju, te jednostavniji način dostavljanja informacija stanovništvu. Tako, umjesto dotadašnjeg oglašavanja i podučavanja putem pojedinaca, stanovništvo dobija priliku da se lično informiše kroz novine. Pojava novina na našim prostorima je ujedno predstavaljala i zamjenu arebice, i to latinicom i ćirilicom. Prelazak za usmenog oglašavanja na pisano predstavlja ogroman preokret, ali isto tako i značaju pojavu, koja je otvorila put modernizaciji, napretku, otvara se put obrazovanju i sticanju općeg znanja, te najvažnije otvara se put jačanju duha i narodnog raspoloženja, jer je bosanski jezik konačno poprimao oblike zvanične i općeprisute pojave. Prvi štampani mediji su bili čvrstim, jakim temeljem, za razvoj novinarstva, koje je danas odveć poprimilo kvalitetne okvire. Nezaobilazo je spomenuti ulogu bosanskih franjevaca, na čelu s Ivanom Franom Jukićem, koji su kroz svoju aktivnost dali doprinos razvoju štampe, te su mnogo ulagali u izdavačku djelatnost. Ivan Frano Jukić je bio i pokretač prog bosankohercegovačkog lista, izvan Bosne, pod nazivom „Bosanski prijatelj“. Ovaj list je imao za cilj predstavljanje geografije, etnografije, historije i narodnog stvaralaštva Bosne, ali isto tako i prenošenje informacija o dešavanjima u Bosni. Začetak bosanskohercegovačke štampe i sistema javnog komuniciranja čine četiri časopisa koja su izlazila za vrijeme osmanske uprave.
Bosanski vjestnik
April 1866. će dovijeka ostati zabilježen kao značajan period za razvoj bosanskohercegovačkog novinarstva. Navedene godine u Sarajevu iz štampe izlazi prvi broj časopisa „Bosanski vjestnik“. Njegov urednik bio je Ignjat Sopron, Nijemac. Ovo nam govori o činjenici da nacionalna pripadnost tada nije imala presudan krakter, te i sam list nije imao nacionalno obilježje. „Bosanski vjestnik“ je štampan ćirilicom, na bosanskom jeziku. Izlazio je jednom sedmično, prvobitno četvrtkom, a kasnije nedjeljom. List je bio političkog ali i zabavnog karaktera. Tucaković u svojoj knjizi „Historija komuniciranja“ navodi da je list sadržavao rubrike, centralni dio je bio uvodni članak, a slijedile su rubrike unutrašnjih vijesti, vijesti iz inostranstva, dopisi, savjeti, humor, a objavljivane su i narodne pjesme. Ukupno je štampano 25 brojeva. Značajno je istaći ulogu ovog lista koji čini temelj autentičnog bosanskohercegovačkog novinarstva.
Bosna
Neposredno nakon pojave prvog bosanskohercegovačkog lista, u Sarajevu, u vilajetskoj štampariji, se počinje štampati i zvanični list turske uprave, a nosio je naziv „Bosna“. Prvi broj ovog lista je ugledao svjetlo dana u Maju 1866. godine, a urednik je bio Mustafa Refet Imamović. List „Bosna“ je štampan na ćirilici te na turskom pismu, izlazio je jednom sedmično. U uvodniku prvog broja je pisalo da je zadatak novina „da poučavaju narod, da ga upute ka napredovaju, da ga posavjetuju u podaničkim dužnostima.“ List „Bosna“ je imao nekoliko rubrika, i to: Vilajetske vijesti, Unutrašnje vijesti, Inostrane vijesti, Zvanično, Zvanični izvještaji, Zabava. U toku dvanaestogodišnjeg izlaženja,
list je predstavaljao zvaničnu novinu, koja je između ostalog objavljivala i tumačila zakone, te je važno spomenuti historijsku ulogu i trag koji ovaj list ostavlja o kraju vlasti jednog osvajača.
Neretva
Godine 1876. U Mostaru se također otvara vilajetska štamparija, a u njoj je štampan list „Neretva“. Obitavanje ovog lista je bilo veoma kratko, poznato je da je štampano samo 38 brojeva. Urednik ovog lista je bio Mehmed Hulusi. Pored njega, svoj doprinos ovom listu su dali i Josef Alkalaj, Marko Šešelj, Risto Aleksijević. Objavljivane su zvanične informacije te aktuelne vijesti iz Hercegovine. Postojanje „Neretve“ prestaje s krajem iste godine, kada je ukinut i Hercegovački vilajet. Danas su sačuvana tek tri primjerka ovog lista, ali su pečatom jednog vremena.
Za Intelektualno.com piše: Rabija Arifović
