U 2021. godini smo doživjeli nazadovanje Evrope pod žarom izgradnje graničnih zidova, usred širenja kulture antiimigrantskog raspoloženja i povećane politizacije pitanja migranata. Grčka je nedavno objavila planove da proširi zid na granici s Turskom i ponovo izvrši pritisak na EU da osigura sredstva u tu svrhu. Fizičke granice također nastavljaju jačati i održavati Poljska, Litvanija, Latvija, Mađarska i drugi.
U oktobru je 12 zemalja EU uputilo zajednički zahtjev da EU odredi kao prioritet izdvajanje sredstava za učvršćivanje granica. Zahtjev je naišao na neodobravanje predsjednice Evropske komisije Ursule von der Leyen, koja je ustvrdila da “u Evropskoj komisiji i u Evropskom parlamentu postoji dugogodišnji stav da neće biti finansiranja bodljikavih žica i zidova”.
Postojale su indicije da bi se EU mogla pokolebati u vezi s ovim stavom, nakon što je predsjednik Evropskog vijeća Charles Michel u novembru, tokom nedavne granične krize između Poljske i Bjelorusije, dao podršku toj ideji.
Međutim, EU trenutno preferira da promovira zaštitu granica kroz finansiranje opreme za nadzor i druge najsavremenije tehnologije. Revizija finansiranja sve naprednijeg projekta nadzora granica došla je do distopijskog zaključka. Opisuje se kao “digitalni zid na morskim, šumskim i planinskim granicama, te tehnološko igralište za vojne i tehnološke kompanije koje prenamjenjuju proizvode za nova tržišta”.
Iako EU nastavlja posvećenost uskraćivanju sredstava za izgradnju zidova za tražitelje azila, 2021. je godina zapanjujućeg broja kršenja ljudskih prava na evropskim granicama. Izvještaji koji su procurili sugeriraju da je u prvih 6 mjeseci 2021. Frontex, agencija EU za zaštitu vanjskih granica, deportirala rekordnih 8.239 osoba koji nisu iz EU.
Istraga Guardiana objavljena u maju ove godine tvrdi da su “zemlje članice EU”, uz podršku Frontexa, “koristile ilegalne operacije da potisnu najmanje 40.000 tražilaca azila”, sa 2.000 smrtnih slučajeva.
Prekid migrantskih ruta ka Evropi i neuspjeh u osiguravanju sigurnijih alternativa natjerali su mnoge da traže opasnija sredstva putovanja. U jednom incidentu u novembru, 27 ljudi, uključujući djecu i trudnice, utopilo se u blizini Kalea pokušavajući da pređu kanal.
Novinarska istraga, koju je vodio Lighthouse Reports, o kojoj je Impakter detaljno izvještavao, razotkrila je korištenje fondova EU za jačanje “vojske iz sjene” uniformiranih osoba koji djeluju širom Balkana, upuštajući se u ilegalno potiskivanje, prisiljavajući migrante da se vrate nazad u more u opasnim uslovima. Potiskivanje uključuje prisilno vraćanje tražitelja azila u nesigurne uslove i suprotno je Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima, kao i Ženevskoj konvenciji.
EU također nije uspjela pozvati države na odgovornost za njihova kršenja ljudskih prava, i dalje ne osuđuje sistemsko zlostavljanje migranata od strane Hrvatske na granici, čak i nakon što je krajem godine objavljen izvještaj Vijeća Evrope, koji otkriva dokaze o širokim razmjerama nasilja i seksualno zlostavljanje.
Antiimigracijska osjećanja podstaknuta istim nacionalizmom koji prijeti raspadu EU
Zidovi su samo jedan dio šireg sistema zlostavljanja i neprijateljstva prema migrantima, uključujući potiskivanje i fizičko nasilje, počinjeno na evropskim granicama. Mjere i filozofija izolacionizma i neprijateljstva prema vani, često se opisuju kao doprinos stvaranju “tvrđave Evrope”.
Ovu viziju hvale oni iz desnice koji nastoje da očuvaju maglovitu ideje evropskog identiteta, a osuđuju one iz ljevice koji ovo vide kao ekonomsku i moralnu katastrofu. Međutim, antiimigracijski osjećaj često ide ruku pod ruku s euroskepticizmom, a oba proizilaze iz filozofije nacionalizma koju sprovodi niz država EU, postavljajući pitanje jedinstva „tvrđave Evrope“.
Dvije zemlje uključene u kampanje protiv migranata velikog razmjera, Poljska i Mađarska, ove su godine bile u pojačanom sukobu s EU zbog supremacije zakona EU, principa koji čini okosnicu filozofije harmonizacije. Poljska vladajuća stranka Prawo i Sprawiedliwość (PiS) (Pravo i pravda) optužena je da se zalaže za izlazak iz Unije, takozvani “Polexit”. Ovaj trend je jako ražalostio građane Poljske, od kojih su desetine hiljada izašlo na ulice u oktobru u znak podrške članstvu u EU.
Mađarska je također osumnjičena da se kreće ka “Huxitu”, potaknuta Viktorom Orbanom, koji je opisao da EU tretira Mađarsku i Poljsku kao neprijatelje, i bio je jedan od najvatrenijih evropskih zagovornika izgradnje zidova koji bi „štitili EU“. Orban je ove sedmice potvrdio svoju posvećenost ignoriranju presude suda EU, nastavljajući kriminalizirati mađarske advokate i aktiviste koji pomažu ljudima u podnošenju zahtjeva za azil.
Nacrt zakona koji kriminalizira pomaganje tražiocima azila, predstavljen 2018. godine, naziva se “Stop Sorošu”, a odnosi se na mađarskog milijardera Georgea Sorosa, koji je dugo bio pristalica ljevičarskih ciljeva. Orban je optužio Sorosa da finansira tajnu zavjeru za olakšavanje migracije, doprinoseći globalnim antisemitskim zavjerama koje zastupaju desničari širom svijeta.
Poljska također nastavlja da razvija svoj granični zid, koji prolazi kroz šumu Bialowieza, prijeteći uništenjem lokalnih ekosistema. Dok je Poljska trenutno upletena u spor s EU oko vladavine prava, dobila je blage osude od EU zbog kršenja međunarodnog prava.
EU je u velikoj mjeri podržavala poziciju Poljske tokom poljsko-bjeloruske krize, zbog koje je država počela da potiskuje nazad migrante, čak je podržavala ograničavanje prava na azil i uvođenje pritvora migranata. Nekoliko migranata, uključujući djecu, umrlo je od posljedica krize, izloženi smrzavanju -odsječeni od pomoći.
Antiimigracijski osjećaj u Evropi povezan je s rasističkim ideologijama, koje zastupaju istaknute političke ličnosti
Migracije su u više navrata bile povezane sa ekonomskim koristima za zemlju u kojoj je azilantima dozvoljeno da se nasele. Kao što je nedavno istaknuto u Financial Timesu, migranti, iako “samo 3,4 % svjetske populacije čine 9,4 % ukupnog bruto domaćeg proizvoda”.
Međutim, antiimigrantsko raspoloženje je fenomen koji se uglavnom zasniva na pitanjima identiteta, nacionalizma i rasizma, a ne na stvarnim ekonomskim problemima. O tome svjedoči način na koji evropski lideri koji žele suzbiti migracije često apelira na kulturni rat i želju da zaštite loše definirane vrijednosti i identitete.
Mađar Viktor Orban, kojeg se često smatra glavnom figurom evropske krajnje desnice, više puta je progurao svoju migrantsku agendu koristeći islamofobičnu retoriku. Nedavno je nagovijestio da Bosna ne bi bila dobra država članica Unije zbog 2 miliona građana muslimana, utapajući to u širi etnocentrični i desni narativ o evropskom identitetu.
Islamofobični narativi širom Evrope, pa i zapadnog svijeta, mogu se pratiti do teorije “velike zamjene”, koja dolazi iz Francuske. Nedavna anketa u Francuskoj pokazala je da 61% Francuza vjeruje da im prijeti “ zamjena”, posebno zbog prisustva muslimana.
Teorija sugerira da će Francuze zamijeniti migranti iz Evrope i Bliskog istoka, regija koje su dijelom formalno bile francuske kolonije. To predstavlja prepakiranje stare antisemitske ideje s početka 20. stoljeća – „upozoravanje“ na prijetnju koju jevrejski narod predstavlja Evropi.
Predstojeći izbori u Francuskoj uključuju kandidate koji koriste islamofobiju i antiimigracijska osjećanja, uprkos tome što Francuska ima postotak imigranata niži od prosjeka većine zemalja OECD-a.
Važan, često zanemaren faktor u pitanjima vezanim za migraciju, jeste efekt klimatskih promjena u najsiromašnijim dijelovima svijeta, koji utiču na migracione obrasce. Zemlje EU su historijski u velikoj mjeri doprinijele ukupnoj globalnoj emisiji ugljenika. Vrijedi pomenuti da su mnogi migranti koji su odbijeni na granicama EU iz zemalja koje su bile izložene sušama i nedostatku resursa uzrokovanih klimatskim promjenama.
Iako je posljednjih godina postignut napredak u smanjenju emisije ugljenika unutar EU, mora se uzeti u obzir odgovornost EU nacija prema siromašnijem stanovništvu pogođenom aktivnostima najbogatijih zemalja svijeta.
Migranti se 2021. godine suočavaju s novim pravnim izazovima, fizičkim prijetnjama i opasnijim putevima do zemalja u kojima se nadaju da će pronaći azil. Ogromni troškovi izgradnje zidova, Frontexovih operacija i opreme za nadzor koju finansira EU izgleda finansijski neopravdano, s obzirom na ekonomske koristi od uključivanja tražitelja azila u radnu snagu EU.
Međutim, još važnije, Evropa se suočava s moralnom dilemom koja će nastaviti da postoji 2022. godine. Hoće li nastaviti svoje neprijateljstvo prema migrantima, jašući na valu nacionalističke i rasističke retorike koja opravdava od države odobreno nasilje na granicama, ili će svoju međunarodnu obavezu prema tražiteljima azila shvatiti ozbiljno, i dati prioritet ljudskosti nad političkim igrama?
(Alvi Sattar je britanski pravnik zainteresiran za socioekonomske teme i pitanja ljudskih prava.)
