Romi Evrope bili su dugo predmet predrasuda i diskriminacije nad njima, ne samo u Njemačkoj, već iu većini evropskih država. Romi su se suočili sa lokalnim i nacionalnim zakonima koji su ograničavali njihovu kulturu i tradiciju mnogo prije dolaska nacista na vlast u Njemačkoj.
Do 500.000 Roma (zvanične procjene), istočne, jugoistočne, zapadne i centralne Evrope, ubili su nacisti i njihovi saradnici. To je bio genocid među Romima poznat kao Porajmos, odnosno proždiranje.
Oni su “zaboravljene žrtve”. Njihova borba za službeno priznanje ovog genocida i za restituciju trajala je desetljećima. Romi nisu bili žarište ratnih suđenja u Nirnbergu. Njemačka je u početku odbila priznati to genocid tvrdeći da su Romi zatvoreni i ubijani u logorima poput Aušvica zbog asocijalnog ponašanja i vršenja krivičnih djela, a ne iz rasnih razloga.
Heinrich Himmler bio je posebno zainteresiran za Rome, za koje je vjerovao da su porijeklom arijevci, prije nego što su im „genetski čistoću uništile druge etničke krvne loze“. Jedno je vrijeme podržao nametanje politike preko koje bi Romi bili deportovani u rezervate, slična politici koja je u Sjedinjenim Državama bila primjenjivana prema tamošnjim urođeničkim narodima.
Od 1935. godine Romi su smještani u kampove gdje su podvrgnuti medicinskim eksperimentima. Do 1937. godine nacistički zakon kategorizirao je Rome kao zasebnu rasu. Prethodne godine Nuremburški zakon je proširen na Rome, oduzimajući im pravo glasa i državljanstvo.
Rasprava o „romskom pitanju“ završila je 1942. godine kada je Himmler naredio da se Romi deportuju u Aušvic, Treblinku i druge logore. Do novembra 1943. godine Romi su svrstani u istu kategoriju kao i Židovi, a osim što su označeni za deportaciju u logore, često su ubijani tamo gdje bi ih našle njemački „einsatz“ grupe.
Neke zemlje pod njemačkom okupacijom surađivale su s nacistima okupljanjem Roma i isporučivanjem ih Nijemcima. Francuska je nacističkim zvaničnicima dostavila preko 6.000 Roma na deportaciju, a druge zemlje, uglavnom na Kavkazu, pružale su im različite oblike utičišta. U Aušvicu i drugim logorima pokušao se organizirani otpor nacistima, a u nekim slučajevima uspio je odgoditi ili spriječiti pogubljenje u plinskim komorama.
Označen „tajnom“ i potpisan od Heinricha Himmlera, birokratski jezik dokumenta 664-PS od 10. marta 1944. godine maskira genocidnu stvarnost njenog stvarnog značenja. Navodi se da je, što se tiče Jevreja i Roma, „izvršena evakuacija i izolacija ovih grupa od strane šefa sigurnosne policije i SD-a [SS obaveštajnih službi] učinila prethodne zabrane protiv njih besmislenim“. Naredba u suštini govori da na određenom području više nema Roma i Jevreja. Kopija prevedenog dokumenta javno je objavljena, zajedno s izjavama očevidaca, od kojih su mnogi prvi put javno istupili, svjedočeći o nacističkom genocidu nad Romima.
Tačan broj romskih žrtava gotovo je nemoguće izračunati zbog pomanjkanja podataka iz marionetskih država. Broj koji su Nijemci pogubili u logorima smrti samo je polazna osnova. Neke procjene naučnika kreću se od 250.000, dok se druge približavaju 800.000, a neke govore i o većem broju. Najčešće se govori o broju od 500.000 žrtava. Njemačka je platila odštete Jevrejima koji su preživjeli holokaust, ali ne i Romima koji su izbjegli pogubljenje od strane Nijemaca ili njihovih saveznika. Zapadna Njemačka konačno je priznala progon Roma kao genocid 1982. godine, a 2007. godine predsjednik Rumunije Traian Basescu izvinio se za ulogu koju je njegova zemlja igrala u pokušaju istrebljenja romskog naroda, govoreći jedan dio svoje izjave na romskom jeziku.
Neki od naučnika koji su vršili eksperimente nad Romima nikada nisu osuđeni. Vincenz Rose, njemački Rom, žrtva medicinskih eksperimenata, uspio je pobjeći iz Aušvica. Kasnije su on i njegov brat Oskar angažovali privatnog detektiva koji će pronaći dr Roberta Rittera, nacističkog „rasnog naučnika“ i arhitektu eksperimenata, kojima su Romi bili podvrgnuti. Istrage o Ritteru kasnije su obustavljene.
Za Intelektualno.com: Faris Marukić
