Masovna ubijanja i progoni ljudi na rasnoj osnovi jedna je od glavnih karakteristika Drugog svjetskog rata. Uobličeni u knjizi „Mein kampf“ Adolfa Hitlera i Nirnberškim zakonima Trećeg Rajha iz 1935. godine, antagonizmi prema Jevrejima i drugim nearijevskim rasama izrasli su do tačke usijanja u ovom dugom svjetskom sukobu. Jevreji su bili najviše progonjeni. Oni su u nacističkoj ideologiji jednostavno bili osuđeni na propast kao element koji ne može živjeti zajedno sa arijevskom rasom. Sve nedaće koje su zadesile Njemačku i njen narod pripisivane su Jevrejima, a nacistička propaganda je vješto manipulisala narodnom masom šireći ovakav stav prema Jevrejima, što je u konačnici dovelo do progona i ubijanja ogromnih razmjera, koji su nazvani Holokaustom. Međutim, nije samo Treći Rajh vodio ovakvu rasnu politiku prema Jevrejima. Sličnu politiku su vodile i marijonetske države Trećeg Rajha, među njima i tzv. Nezavisna Država Hrvatska.
Ustaški režim u NDH je od samog svog početka počeo pripremati zločine nad Jevrejima. U izjavi za list „Die deutsche Zeitung in Kroatien“ ministar unutrašnjih poslova NDH Andrija Artuković kaže da će vlada NDH uskoro riješiti židovsko pitanje na isti način kao što je to uradila Njemačka, posebno istakavši „da će se svom strogošču nadzirati, da se rasni zakon u najskorije vrijeme striktno primijeni“. I sam poglavnik NDH Ante Pavelić je izjavio za jedan njemački list da će se židovsko pitanje radikalno riješiti prema rasnim gledištima. Namjera vodstva NDH je bila očita: sprovesti u dijelo progon i ubijanje Jevreja, te tome dati zakonski okvir.
Prvi rasni zakoni u NDH usvojeni su već u aprilu 1941. godine. „Zakonska odredba o rasnoj pripadnosti“ je temeljni akt ustaške rasne politike, kojom se na osnovu porijekla jasno definiše ko je arijevske, a ko nearijevske rase. Posebnim aktom „Zakonska odredba o zaštiti arijske krvi i časti hrvatskog naroda“ zabranjeno je stupanje u brak osobe koja pripada arijevskoj rasi sa Jevrejima i ostalim nearijevskim rasama. Ovi rasni zakoni bili su kopija njemačkih rasnih zakona sa pojedinim izmjenama radi prilagođavanja potrebama ustaške vlasti. Nedugo poslije usvajanja prvih rasnih zakona osnovano je „Rasno političko povjerenstvo“ koje je trebalo da utvrđuje rasnu pripadnost, pogotovo u slučajevima kada se osobi nije mogla jasno utvrditi rasna pripadnost preko njegovog prijekla. U junu mjesecu 1941. godine donesen je Zakon o zaštiti narodne i arijske kulture hrvatskog naroda, kojim se Židovima kao rasi zabranjivalo svako sudjelovanje u radu kulturnih, omladinskih i društvenih ustanova, kao i u radu sportskih klubova.
Naknadno je doneseno još nekoliko zakonskih odredbi, većinom na ekonomskom planu, koje su trebale pod etiketom sabotaže da zatvore i zapljene imovinu jevrejskih preduzeća. „Uredu za obnovu privrede“, koji je osnovan aprila 1941. godine, Jevreji su morali da prijave svoju imovinu. Također, ovaj ured imao je ovlaštenja da trguje konfiskovanom imovinom jevrejskih preduzeća. Na ovaj način je pokušano da se Jevrejima unište njihove ekonomske pozicije. Pored ovih zakona, usvojeni su još neki koji su regulisali nošenje posebnih oznaka za Jevreje, promjenu jevrejskih prezimena i zabranu nošenja hrvatskih narodnih boja i arijevskih oznaka.
Diskriminatorska politika ustaškog režima prema Jevrejima datira od početka same NDH, dakle aprila mjeseca 1941. godine. Tada počinje i teror nad njima u vidu fizičkog napadanja, zastrašivanja i napada na njihovu imovinu. Ustaška kampanja protiv Jevreja glasila je: „U Nezavisnoj Državi Hrvatskoj nema mjesta Židovima“. Jevreji su optuživani da unose nemir u gradove, a često su bili optuživani i privođeni zbog sitnih gradskih izgreda, za koje, na kraju krajeva, i nisu bili krivi.
Prema podacima koje je u svojoj knjizi „Ustaše i NDH“ iznijela Fikreta Jelić – Butić na prostoru NDH živjelo je oko 36.000 Jevreja. Teror nad njima dobiva zamah polovinom 1941. godine, a svoju kulminaciju doživljava početkom 1942. godine kada se vrše masovna hapšenja, deportacije u koncentracione logore i strijeljanja. Za to vrijeme, na slobodi je ostalo nešto više od 5.000 Jevreja, a ponovnim inteziviranjem hapšenja sredinom 1943. godine u samom Zagrebu lišeno je slobode i života 1.700 Jevreja. Od 36.000 Jevreja na teritoriji NDH, njih 28.000 je bilo zatvoreno u koncentracionim logorima, dok je njih 4.000 uspjelo emigrirati.
Ustaški režim je svoje rasne zakone zasnivao na Nirnberškim zakonima Trećeg Rajha, a načini realiziranja onoga što su zakoni diktirali u mnogome su bili slični sa nacističkim metodama. Jevreji su, uz Srbe, bili najveće žrtve šovinističkog ustaškog režima NDH.
Za Intelektualno. com piše: Dino Hajdar
