Najranija poštanska služba u Osmanskom Carstvu datira iz šesnaestog stoljeća, kada je veliki vezir Çelebi Lutfi-paša (g.v. 1539-1541) organizirao prijenos informacija u ime centralne vlasti. Korišten je za slanje naredbi sultana i povratne informacije o tome šta se događalo u provincijalnim dijelovima Carstva. Ovaj sistem nije bio dostupan generalnoj javnosti koja se morala osloniti na karavane, putnike, hodočasnike i, ne previše pouzdane, privatnu kurirsku službu.
Slanje poštanske pošiljke, odnosno njenog odlaska i dolaska, u tačno određeno vrijeme uređeno je 1812. godine na relaciji Pariz – Carigrad. Ta poštanska linija je kroz Bosnu prolazila iz pravca Kostajnice preko Banje Luke, Travnika, Sarajeva, Foče i dalje preko Pljevalja i Skoplja za Carigrad. Francuska je u to vrijeme na Balkanu imala ogroman utjecaj, pa se uspostavlja takozvana “francuska pošta” kojom je, zbog trgovine pamukom, rukovodila francuska trgovačka kuća Fraissinet čije je sarajevsko sjedište bilo u hanu Kolobara. Sarajevska pošta je upravo u to vrijeme dobila svoj prvi žig koji je sadržavao natpis “Bosna Sarai”.
Sultan Mahmud II je izdao dekret u 1832. godine, koji je bio usmjeren na reformu poštanske službe. To se odvijalo paralelno sa drugim pokušajima modernizacije i vesternizacije Osmanskog Carstva. On je također namjeravao poštanske usluge učiniti dostupnim svim građanima bez obzira na njihov status kako bi povećao prihode Carstva. Drugi su do 1840. godine pokušali uspostaviti različite poštanske sheme, koje nisu funkcionisale na kvalitetan način, pa su aktivnosti usmjerene na uspostavljanju zasebnog ministarstva koje se bavilo pitanjem organizacije poštanskog sistema, koji je radio na način na koji je djelovao istovjetan sistem u Evropi. Ministarstvo pošta uspostavljeno je 23. oktobra 1840. godine. Njegova dužnost je bila da osigura poštanske usluge privatnim pojedincima, ali ponajviše vladinim institucijama.
Reforma pošte nije odmah zahvatila područje Bosne i Hercegovine. Djelovale su privatne pošte. U Sarajevu je trgovac Špiro Rajković imao koncesiju na prijenos pošte iz Sarajeva do Bosanskog Broda i obrnuto. Takozvana „Konzulova pošta“ djeluje od 1950. godine. Služila je, ponajviše, habsburškom konzulu za transfer informacija u Beč. Funkciju državne pošte preuzima telegrafska linija na relaciji Sarajevo-Metković koja djeluje od 1958. godine. Telegrafska veza Sarajevo-Carigrad uspostavlja se 1860. godine. U vrijeme uprave Topal Osman-paše (1861–1869.) uvode se u Bosni stalne poštanske linije, ali se u poštanskom saobraćaju prijenos pošiljki obavljao zaprežnim kolima i tovarnim konjima.
Prva namjenska poštanska zgrada otvorena je 1864. godine na Bistriku u Konak-ulici. Brojni kadiluci u to vrijeme i dalje nisu imali poštu ili telegraf, pa je određeno da takvi kadiluci imenuju jednog službenika koji će, jednom u sedmici, nositi pisma do najbliže poštanske stanice.
Generalna, kasnije Univerzalna Poštanska Unija, osnovana je kako bi koordinirao mnoge poštanske usluge koje su postojale širom svijeta, a Osmansko Carstvo je bilo jedno od osnivača te međunarodne organizacije. Cilj je bio formirati jedinstvena pravila vezana za transfer pošte i druge vezane usluge. O funkcioniranju poštanskog saobraćaja u Bosni vodila je računa vilajetska Uprava za telegraf i poštu, u okviru koje je djelovala posebna Generalna direkcija telegrafa i pošta.
Pred kraj osmanske vladavine vilajetska uprava je predložila novu koncepciju povezivanja poštanskih puteva koji su povezivali razne dijelova Bosne, ali se ovaj projekat nije realizirao zbog prelaska Bosne i Hercegovine u ruke Austro-Ugarske Monarhije. U osmansko doba Bosna i Hercegovina je dobila modernu poštansku i telegrafsku mrežu, a u austrougarsko doba ta mreža se znatno proširila i u funkciju je uvedena još i telefonska mreža.
Za Intelektualno.com priredio: Faris Marukić
