Osmanske džamije – dragulji arhitektonske umjetnosti

Imperija koja se prostirala na tri kontinenta stvorila je kulturu o kojoj će se pričati stoljećima nakon njene propasti. Osmansko carstvo, pojam uz kojeg se najčešće vežu bitke, osvajanja, imperatori izgradit će civilizaciju kakvu tadašnji svijet nije poznavao. Islamska umjetnost u svojoj srži ne predstavlja vidljivi svijet, a njena glavna težnja je da razumom otkriva lijepo u kosmičkom svijetu i zakonima koji vladaju njima, čovjekom i njegovom sudbinom. Islamski vjerski propisi nalagali su zabranu slikarskog i vajarskog prikaza božanstava, kao i prikaz svih drugih živih bića, što je u krajnjoj liniji arhitekturu predstavilo kao glavnu granu umjetnosti u Osmanskom carstvu. Osnova osmanske arhitekture počiva na arapskim građevinskim rješenjima, nadogradnja istih dolazi osvajanjem novih krajeva i preuzimanjem njihovih arhitektonskih rješenja. Osmanlije od svojih predaka Seldžuka naslijedili su smisao za polihromiju. Polihromni efeakt postižu dekorativnim vezovima zidanja opekom i oblaganjem fajansom. Osmanska imperija oblikovala je tri arhitektonska stila bursanski, ranocarigratski te klasični stil

Ulu džamija osobenost bursanskog stila

Bursa, kao prva prijestolnica carstva, oblikuje arhitektonski stil kojim se grade prve džamije, medrese i druge kako vjerske  tako i svjetovne građevine. Osobenost ovog stila je izgradnja ulu džamija. Ulu džamija predstavlja veoma karakterističan i jedinstven način gradnje koji se ogleda u izgradnji kvadratnih polja na pravougaonoj osnovi nad kojim se na četverougaonim stubovima nadvisuju kupole.  Škrtost ukrasa karakteristična je za brusanski stil, kao i njegovanje prostora u kojem se postiže potpuni mir i povezanost s bogom. Najznačajnija građevina podignuta u ovom stilu je čuvena Jesil (zelena) džamija u Bursi. Ješil džamija podignuta je 1421. godine.

Ranocarigadski stil

Osvajanjem Istanbula 1453. godine, Osmanlije, dolaze u doticaj sa vrhunskim bizantskim arhitektonskim djelima te po njihovom uzoru stvaraju novi stil gradnje tzv. ranocarigradski.  Po uzoru na Aja Sofiju osmanski graditelji konstruišu viseće kupole na carigradskim građevinama, u prvom redu džamijama. U ranocarigadskom stilu dominira tip džamije sa izduženim glavnim molitvenim prostorom ispod dviju jednakih kupola, ili ispod kupole i polukupole, sa bočnim prostorima i ulaznim potkupolnim trijemom. Najznačajnija građevina podignuta u ranocarigradskom stilu je džamija Sultana Mehmeda II Osvajača, ona predstavlja prvu džamiju na kojoj je vidljiv potpuni utjecaj konstruktivnog rješenja Aja Sofije. Podignuta je u Istanbulu 1470. godine.

Klasičnim arhitektonski stilom izgrađene najimpozantnije građevine

Izgradnja džamije sultana Bajazita II u Istanbulu 1502. godine predstavlja početak klasičnog stila. Ovu džamiju gradi mimar Hajredin, predhodnik čuvenog osmanskog mimara Sinana. Mimar Hajredin u osmansku arhitekturu unosi novi vid gradnje, naime Hajredin prvi konstruira longitudinalni prostor ispod jedne centralne kupole i dvije polukupole koje se oslanjanju na snažne lukove na kojima leži centralna kupola. Nakon smrti mimara Hajredina, njegovi naslijednici nisu donosili promjene u konstruiranju osmanskih građevina. Period stagnacije u osmanskoj arhitekturi traje sve do dolaska Sinana na poziciju glavnog mimara carstva. Na ovu poziciju Sinan dolazi 1539. godine, što predstavlja početak novog uspona osmanske arhitekture. Prva džamija koju gradi miman Sinan je džamija Šehzade. Ova džamija podignuta je 1548. godine u Istanbulu i ne predstavlja Sinanovo veliko umjetnično dijelo. Svoje potpuno umijeće mimar Sinan predstavlja izgradnjom dviju džamija i to džamijom Sulejmanijom (1557) u Istambulu i Selimijom (1575) u Edirneu. Smatra se da su mimar Sinan i njegova škola iza sebe ostavili preko tristotine sakralnih i svjetovnih građevina širom nekadašnjeg Osmanskog carstva.

Osmanski klasični stil u Bosni i Hercegovini

Godine 1463. Osmanlije osvajaju Bosnu. Proces kulturnog prebražaja počinje krajem 15. stoljeća, zbog čega brusanski i ranocarigradski stil u Bosni nije realizovan. Zlatno doba osmanske arhitekture u Bosni veže se za 16. stoljeće, a građevine koje se grade na ovom području pripadaju klasičnom arhitektonskom stilu. U Bosni se grade dva tipa džamija koje pripadaju ovom stilu, i to prvi čiji je molitveni prostor pokriven kupolom i drugi s kupolom i polukupolom.

Većina džamija u Bosni konstruisana je tako da je molitveni prostor pokriven kupolom. Neke od njih su  Čekrečijina džamija (1526) u Sarajevu, Jeni džamija (1549) u Travniku, Aladža (1550) u Foči, Karađoz-begova džamija (1557) u Mostaru i mnoge druge.

Gazi Husrev-begova džamija (1530) u Sarajevu i Ferhat-pašina džamija (1583) u Banja Luci su jedini primjeri džamija čiji je prostor pokriven kupolom i polukupolom.

Piše: Nermana Crnčalo

Intelektualno.com