Nelson Mandela je jedan od najvećih moralnih i političkih lidera našeg vremena: internacionalni junak čija je doživotna posvećenost borbi protiv rasnog ugnjetavanja u Južnoj Africi osvojila Nobelovu nagradu za mir, predsjedništvo svoje zemlje, ali najvažnije slobodu i ravnopravnost u vlastitoj zemlji. Od njegovog trijumfalnog puštanja 1990. godine iz više od četvrt vijeka zatvora, Mandela je bio u centru najsnažnije i najinspirativnije političke drame na svijetu. Kao predsjednik Afričkog nacionalnog kongresa i šef antiapartheidskog pokreta u Južnoj Africi, on je bio ključan za transformaciju nacije u pravcu demokratije i rasne ravnopravnosti. Svuda je poštovan kao vitalna sila u borbi za ljudska prava i rasnu jednakost.
Rolihlahla Mandela je rođena u klanu Madiba u selu Mvezo, u široj oblasti Cape Towna, 18. jula 1918. Njegova majka bila je Nonqaphi Nosekeni, a njegov otac Nkosi Mphakanyiswa Gadla Mandela, glavni savjetnik kralja Thembu plemena, Jongintaba Dalindyeboa. Godine 1930., kada je imao 12 godina, njegov otac je umro i mladi Rolihlahla je postao štićenik Jongintaba u Velikoj palači u Mqhekezweni.
Pohađao je osnovnu školu u Qunu gdje mu je njegova učiteljica, gospođica Mdingane, dala ime Nelson, u skladu s običajima davanja svim učenicima „kršćanskih“ imena. Mandela je počeo studije za diplomu umjetnosti na Univerzitetskom koledžu u Fort Hareu, ali nije završio studij, jer je bio izbačen iz škole zbog studentskog protesta. Dvogodišnja diploma prava omogućila je Mandeli da se bavi advokaturom, te avgustu 1952. godine on i Oliver Tambo osnivaju prvu nebjelačku advokatsku firmu u Južnoj Africi „Mandela i Tambo“. Godine 1989, u posljednjim mjesecima njegovog zatočeništva, stekao je četverogodišnju diplomu pravnika. Diplomirao je primio u odsustvu, na ceremoniji u Cape Townu.
Mandela, iako se sve više bavio politikom od 1942. godine, pridružio se Afričkom Nacionalnom Kongresu (dalje ANC) tek 1944. godine, kada je pomogao u formiranju ANC-ove omladinske lige (ANCYL). Godine 1944. oženio se rođakom Waltera Sisulua, Evelyn Mase, medicinskom sestrom. Imali su dva sina, Madiba Thembekile “Thembi” i Makgatho, i dvije kćeri koje su zvali Makaziwe, od kojih je prva umrla u djetinjstvu. On i njegova supruga razveli su se 1958. godine. Mandela je izašao iz redova ANCYL-a, a njegovim naporima ANC je usvojio radikalniju masovnu politiku, kroz „Program akcije“, 1949. godine.
Mandela je 1952. godine izabran je za „glavnog nacionalnog volontera“ u „kampanji odbrane“, a Maulvi Cachalia kao njegov zamjenik. Ova kampanja građanske neposlušnosti biva usmjerena protiv šest nepravednih zakona bila je zajednički program između ANC-a i Južnoafričkog indijskog kongresa. On i još 19 osoba optuženi su po Zakonu o suzbijanju komunizma za svoju ulogu u kampanji osuđeni na po devet mjeseci teškog rada.
Mandela je uhapšen 5. decembra 1956. u policijskim racijama širom Južne Afrike, što je dovelo do suđenja za izdaju iste godine. Muškarci i žene svih rasa našli su se na maratonskom suđenju koje se završilo tek nakon što su posljednjih 28 optuženih, uključujući Mandelu, oslobođeni 29. marta 1961. godine.
Dana 21. marta 1960. policija je ubila 69 nenaoružanih ljudi na protestu u Sharpevilleu protiv “Zakona o prolazu”. To je dovelo do prvog vanrednog stanja u zemlji i zabrane ANC-a i Panafričkog kongresa (PAC) 8. aprila. Mandela i njegove kolege u suđenju za izdaju bili su među hiljadama pritvorenih tokom vanrednog stanja.
Koristeći usvojeno ime David Motsamayi 1962 godine, Mandela je potajno napustio Južnu Afriku. Putovao je po Africi i posjetio Englesku kako bi dobio podršku za oružanu borbu. Dobio je vojnu obuku u Maroku i Etiopiji i vratio se u Južnu Afriku u julu 1962. godine. Uhapšen je na policijskoj barikadi izvan Howicka 5. augusta, dok se vraćao iz KwaZulu-Natal, gdje je obavijestio predsjednika ANC-a Alberta Luthulija o svom putovanju.
Optužen je za napuštanje zemlje bez dozvole i podsticanje radnika na štrajk. Osuđen je na pet godina zatvora, koji je počeo da služi u zatvoru u Pretoriji, a 1963. godine prebačen je na otok Robben. U roku od mjesec dana policija je upala u Liliesleaf, tajno skrovište u Rivonia, Johannesburg, koje su koristili aktivisti ANC-a i Komunističke partije, a nekoliko Nelsonovih drugova je uhapšeno. Mandela se pridružio još desetorici na suđenju za sabotažu u onome što je postalo poznato kao „suđenje za Rivoniju“. Dok se suočava sa smrtnom kaznom, njegove riječi sudu na kraju njegovog čuvenog “govora iz doka” 20. aprila 1964. godine postale su besmrtne:
„Borio sam se protiv bijele dominacije i borio sam se protiv crne dominacije. Njegovao sam ideal demokratskog i slobodnog društva u kojem svi ljudi žive zajedno u harmoniji i sa jednakim mogućnostima. To je ideal za koji se nadam da ću živjeti i postići, ali ako je potrebno, to je ideal za koji sam spreman da umrem.”
Mandela i još sedam optuženih, Walter Sisulu, Ahmed Kathrada, Govan Mbeki, Raymond Mhlaba, Denis Goldberg, Elias Motsoaledi i Andrew Mlangeni, osuđeni su 11. juna 1964. godine, a sljedećeg dana izrečena im je kazna na doživotni zatvor. Goldberg je poslan u zatvor u Pretoriji jer je bio bijelac, dok su ostali otišli na otok Robben. Mandela je 1982. godine prebačen u zatvor Pollsmoor u Cape Townu sa Sisuluom, Mhlabom i Mlangeni. Kada se vratio u zatvor u novembru 1985. nakon operacije prostate, Mandela je ostao sam. Ministar pravosuđa Kobie Coetsee posjetio ga je u bolnici. Kasnije je Mandela pokrenuo razgovore o konačnom sastanku između vlade apartheida i ANC-a.
Tokom augusta 1988. godine odveden je u bolnicu gdje mu je postavljena dijagnoza tuberkuloze. Nakon više od tri mjeseca u dvije bolnice prebačen je, krajem godine, u kuću u okviru zatvora Victor Verster kod Paarla gdje je proveo posljednjih 14 mjeseci zatvora. Pušten je u nedjelju 11. februara 1990., devet dana nakon zabrane ANC-a. Tokom njegovog zatvaranja odbacio je najmanje tri ponude za uslovno puštanje na slobodu.
Mandela se uključio u zvanične razgovore kako bi okončao vladavinu bijele manjine, a 1991. izabran je za predsjednika ANC-a koji je zamijenio svog bolesnog prijatelja, Olivera Tamba. Godine 1993. on i predsjednik FW de Klerk su zajedno osvojili Nobelovu nagradu za mir, a 27. aprila 1994. po prvi put u svom životu Nelson Mandela je glasao.
Kao prvi demokratski predsjednik Južne Afrike Nelson Rolihlahla Mandela inauguriran je 10. maja 1994. U skladu sa svojim obećanjem, Mandela se povukao 1999. godine nakon jednog mandata na mjestu predsjednika. On je nastavio da radi sa Dečjim fondom Nelsona Mandele koji je osnovao 1995. godine i osnova Fondaciju Nelson Mandela i Fondaciju Mandela Rhodos. Nelson Rolihlahla se nikada nije pokolebao u svojoj predanosti demokratiji, jednakosti i učenju. Uprkos užasnim provokacijama, nikada nije odgovorio na rasizam rasizmom. Njegov život je inspiracija svima koji su potlačeni i lišeni života; i svima koji se protive ugnjetavanju i uskraćivanju. Vječiti dječak, lider potlačenih Nelson Mandela umro je u svojoj kući u Johannesburgu 5. decembra 2013. godine.
Za Intelektualno.com piše: Faris Marukić
