Piše: Admir Lisica
Prethodnih dana u fokusu svjetske javnosti jeste smrt britanske kraljice Elizabete II, koja je preminula u 96. godini života. Njena vladavina bila je specifična po tome da je ona najduži suveren na čelu Velike Britanije.
Iz izuzetno bogate kraljičine biografije može se izdvojiti dosta toga, a jedna od specifičnosti jeste da je ona bila učesnica u Drugom svjetskom ratu. Također, kraljica Elizabeta II može se pohvaliti i time da je bila prva žena članica britanske Kraljevske vojske. Na vlast je došla sa dvadeset pet godina, nakon smrti svoga oca George VI, a uprkos svim nedaćama koje su pratile njenu višedecenijsku vladavinu uspjela je pozicionirati Veliku Britaniju među vodeće sile.
Naravno, političko uređenje Velike Britanije je takvo da kraljevskoj porodici ne omogućava neovisno vođenje vanjske politike, ali je sasvim sigurno pozicija kraljice Elizabete II imala određeni uticaj na oblikovanje političkih i društvenih procesa u Velikoj Britaniji. Analiziramo li historijske procese u kojima je kraljica direktno ili indirektno učestvovala možemo doći do zaključka da su njeni određeni vanjskopolitički potezi imali značajan odjek u svijetu. Primjerice, Elizabeta II u fokus svoje politike stavljala je brigu o zemljama Commonwealtha (dobrovoljno ujedinjene samostalne države koje su većinom u prošlosti bile pod upravom Velike Britanije), što ju je odvajalo od svog prethodnika.
Također, njena težnja da u Južnoafričkoj Republici bude uspostavljena pravična demokratija, koja je podrazumijevala ukidanje sistema Apartheida, ostala je izuzetno upečatljiva, kao potez vrijedan hvale. Kao jedan od najznačajnijih kraljičnih diplomatskih poteza svakako jeste posjeta Republici Irskoj tokom 2011. godine, čime je postala prvi monarh koji je posjetio Dublin nakon tačno stotinu godina kada je to učinio kralj George V. Ova posjeta ocijenjena je kao izuzetno pozitivna jer je imala za cilj započinjanje jedne nove epohe koja podrazumijeva prisnije veze između Republike Irske i Velike Britanije.
Cjelokupna vladavina Elizabete II bila je fokusirana na jačanje uticaja Velike Britanije, te pozicioniranja ove zemlje među svjetske sile, uz tendenciju nastojanja da u javnosti Velika Britanija izbriše reputaciju nekadašnjeg kolonizatora. Tokom svoje izuzetno duge vladavine imala je priliku boraviti u mnogobrojnim zemljama, a u kontekstu regiona, značajno je istaći njenu posjetu Jugoslaviji 1972. godine.
Zanimljivo je da kraljica Elizabeta II nikada nije posjetila Izrael. Analitičari, novinari i historičari su pokušali da odgonetnu razlog zbog kojeg nikada nije posjetila Izrael. Neki su stava da to nije učinila jer nije podržavala zločine koje Izrael čini nad Palestincima, dok su drugi ipak to pripisivali tome da je ona izbjegavala područje Izraela zbog sigurnosnog aspekta, što je vjerovatno bliže istini. Nakon njene smrti, njen sin Charles III krunisan je za kralja Velike Britanije, što je izuzetno značajan događaj ne samo u Velikoj Britaniji nego i ostatku svijeta. Podatak da je čin sahrane kraljice Elizabete II putem prenosa pratilo na stotine miliona gledalaca širom svijeta, govori o tome koliko je novonastala situacija interesantna svjetskoj javnosti.
Na sahrani je prisustvovalo preko pet stotina svjetskih zvaničnika, među kojima je i Bosna i Hercegovina imala svoje predstavnike. Naime, sahrani su prisustvovali ministrica vanjskih poslova Bisera Turković i ambasador Bosne i Hercegovine u Velikoj Britaniji, Vanja Filipović. Ministrica Turković je istakla da je tokom neformalnog kraćeg susreta imala priliku razgovarati sa novim kraljem Charlesom III, a priliku je iskoristila da ga pozove u posjetu Bosni i Hercegovini. Ovaj susret bio je jedan u nizu od neformalnih sastanaka koje su svjetski zvaničnici upriličili tokom ceremonije sahrane, što je pokazatelj da se ona može posmatrati i kao diplomatski skup.
Charles III za razliku od svoje majke Elizabete II važi za kontraverznijeg vladara, o čemu govore određeni događaji iz njegove biografije. Ipak, Charles III se ne može posmatrati samo kroz prizmu privatnog života. Prema njegovim prvim izjavama, ali i mišljenjima analitičara, njegova vanjska politika će biti na tragu onoga što je tokom skoro sedamdesetogodišnje vladavine činila njegova majka. Značajno je istaći da za razliku od njegove majke koja u fokusu svoje vanjske politike nije pozicionirala muslimanske zemlje, Charles III bi po tom pitanju mogao napraviti određeni zaokret.
Njegov interes za izučavanjem islamske tradicije je poznat javnosti, a također je ostala upečatljiva njegova posjeta Univerzitetu Al-Azhar u martu 2006. godine tokom koje je održao govor. Charles III je javno kritikovao karikature poslanika Muhammeda, a. s., koje su objavljene u Kraljevini Danskoj, a u medijskim istupima potencirao je da Zapad treba približiti islamu, odnosno da se saradnja između muslimanskih i zapadnih zemalja treba intenzivirati. Sigurno ne treba očekivati veliki zaokret u vanjskoj politici Velike Britanije jer o njoj ne odlučuje samo Charles III, ali ne treba čuditi ukoliko među prvim njegovim posjetama u svojstvu kralja Velike Britanije bude neka muslimanska država.
Najvažniji partner Velike Britanije su Sjedinjene Američke Države, što će sasvim sigurno ostati i tokom buduće ere Charlesa III. Iako ove dvije države vode nezavisnu vanjsku politiku, te po određenim pitanjima imaju različite stavove, vidljivo je da Velika Britanija i Sjedinjene Američke Države imaju dosta stabilan savez u svim segmentima. U kontekstu Sjedinjenih Američkih Država, tendencija Velike Britanije jeste da ona bude tzv., „most“ između evropskih zemalja i SAD-a, što joj u praksi daje određeni značaj u međunarodnim okvirima.
Posebno će to biti intenzivirano u narednim godinama jer od izlaska iz Evropske unije (BREXIT) Velika Britanija želi da njena pozicija u odnosu na Evropsku uniju izgleda nezavisna. Takav slučaj vidljiv je i u odnosu Velike Britanije prema Bosni i Hercegovini, jer upravo se Velika Britanija može pohvaliti da je tokom političke destabilizacije u Bosni i Hercegovini, koja je izazvana separatističkim težnjama lidera bosanskih Srba Milorada Dodika, dala znatno konkretniji odgovor u odnosu na zemlje Evropske unije, koje očigledno oklijevaju u zauzimanju čvršćeg stava prema Miloradu Dodiku.
Nova britanska premijerka Liz Truss, prije svega nekoliko mjeseci posjetila je Bosnu i Hercegovinu, u svojstvu ministrice vanjskih poslova. Truss je tokom posjete, ali i nakon nje naglasila podršku Bosni i Hercegovini uz fokus na sprječavanje eventualnog konflikta na njenoj teritoriji. Prema britanskoj tradiciji, premijer sedmično posjećuje kraljicu/kralja i obavještava ga o trenutnom stanju unutar države, ali i potezima diplomatije, što govori o tome da će kralj imati uvid u sve političke poteze premijerke i njenog tima.
Elizabeta II Veliku Britaniju „predaje“ svom nasljedniku u vremenu neizvjesnosti i geoplitičkih previranja koja su na sceni, što predstavlja značajan izazov. Da li će novonastale okolnosti i druge izazove Charles III i ostatak britanskih zvaničnika uspješno savladati, saznat ćemo već u narednih nekoliko mjeseci.
Izvor: Journal of politics and international relations
