Sredinom 19. stoljeća a posebno dolaskom Austro-ugarske u BiH 1878. godine lokalni ljudi dolaze u dodir i sa čudima moderne tehinke 19. i 20. stoljeća. Tako su potekle i slike sa celuloidnih traka, 1912. godine je dovršeno kino “Apolo” i Sarajevo je dobilo prvu kino dovranu u gradu .Pedesetak godina prije toga u našem gradu nije postojala ni fotografija grada. To zaista pokazuje koliko je bio munjevit razvoj tehnike u 19. stoljeću, koji se nastavlja sve do danas. Iako su Osmanlije počele sa procesom modernizacije Bosne ona nije bila toliko efikasna uslijed socijalnih i političkih okolnosti u tom vremenu. Kakav utisak je modernizacija ostavila na ondašnje oprezne Sarajlije nam govori i slučaj sa slikarem Karasom. Kada je osmanski namjesnik Omer-paša Latas doveo Vjekoslava Karasa da mu načini portret, Sarajlije su se sablažnjavale i čudom čudile. Slikar je bio znan kao šejtan koji prenosi ljudski lik na platno. Domaći ljudi su za slikara govorili da je sihirbaz. Naravno da je tadašnje stanovništvo bilo produkt svoga vremena i sa oprezom je gledalo na novosti koje osmanske a kasnije i austrijske vlasti uvodile.
Kino Apolo je svečano otvoreno 22. 9. 1912. zgradu je projektovao arhitekta Ludwig Huber u secesionističom stilu. Ubrzo nakon početne opreznosti pokazalo se da su kino dvorane isplativa investicija, što je i bio motiv investitoru Albertu Metzu za ulaganje. Samo je u Beču 1909. godine bilo 76 kino dovrana. Otvaranje kina je bio veliki pomak u odnosu na dotadašnje barake u kojima su se prikazivale projekcije na platnima šatora. Dvorana je imala 600 sjedišta, u parteru su bile i posebno odvojene lože sa četiri sjedišta. Za vrijeme projekcije je svirala vojnička muzika. Cijeli događaj je bio ispraćen u tadašnjim novinama “Sarajevski list”. Projektor je bio smejšten na balkonu među ložama u armirano-betonskoj komori. Strah od požara je bio razlog tome, tako da je novo kino bilo dosta sigurnije od imporvizovanih daščara u kojima su se prikazivale projekcije do tada.
Mnogo ranije, sredinom 1987. godine, Sarajlije se susreću s filmom. U crikusu je izvijesni Curiel pokazao kinematograf lokalnoj publici. Za njim stižu razni putujući kinematografi. najčešće se lociraju na cirkuskom trgu. Svi ti improvizovani, putujući ili drugačije sačinjeni kinematografi su imali veliki rizik od izbijanja požara jer se celuloidna traka vrtila uz užarenu sijalicu i leću. Tako je vatra uništila kinematograf “Edison” 1911. godine i “Golerov elektro-bioskop” godinu dana kasnije. Zabilježena je u novinama tada požrtvovanost kinemaografa Antionia Gasparina koji je zadobio teške opekotine pokušavajući da spasi kinematograf “Edison”. Sam vlasnik se našao u teškoj finansijskoj situaciji a plemenite Sarajlije su tada skupljale pomoć za vlasnika i operatera. Za tadašnje društvo kino je bilo svojevrsno istinsko demokratsko okupljalište Sarajlija različitih socijalnih slojeva. Tadašnje novine pišu kako se u zatvorenom prostoru sastaju “članovi Gospodskog kluba, posjetioci zimske bašče i Centrala zajedno sa općinstvom Baščaršije”.
U daljem razvoju kinematografije se ističe da je 5.10. 1923. godine otvoreno “Imperijal-kino” u tadašnjoj Napretkovoj palati, u istoj zgradi gdje je postavljen i prvi sarajevski lift. Na trodnevnoj premijeri se prikazivala historijska drama “Posljedni dani Pompeja”. Prvi film koji je snimljen na našim prostorima koliko je poznato jeste onaj iz 1916. godine. Riječ je o mađarskoj melodrami “Szulamit” Radnja se odvija u srednjovjekovnom dobu a centralna figura je djevojka Szulamit koja se izgubi negdje u planinama. Film je bio nijem, ali je posebno zanimljiv zbog toga što se mogu prepozntati djelovi Mostara u njegovim kadrovima. Film je trajao 44 minute. Kinematografija u BiH ima dugu tradiciju i danas je jedan od glavinh sredstava putem kojeg se BiH predstavlja svijetu.
Piše: Haris Popaja
intelektualno.com
