Percepcija o Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA) bazirana je često na nostalgičnim uspomenama mladosti, a rjeđe na realnim analizama stvarnih okolnosti u kojima je ona djelovala. Prikriveni nacionalizam ili često tretiranje nekih nacionalnih skupina kao „sklonih kontrarevolucionarnom djelovanju“ kreirao je vojsku čiji su sastav činili Srbi, a nesrazmjerno veliko učešće uzeli i Crnogorci i lica koja su se izjašnjavali kao Jugoslaveni.
Nacionalizam i elitističko kadrovsko strukturiranje nije bilo karakteristika samo JNA. Sovjetska Crvena armija imala je ogroman problem sa ruskim nacionalizmom i rasizmom prema regrutima i vojnicima iz centralnoazijskih zemalja. Rasizam je dominantno obilježje odnosa između Slavena i neslavena, posebno srednjoazijskih turkijsko-muslimanskih naroda. U visoko tehnološkim jedinicama rasizam je bio manje zastupljen zbog niske koncentracije neslavena u tim jedinicama. U sovjetskim oružanim snagama, rasna segregacija imala je društvene i funkcionalne manifestacije. Nerusi imali su manje zabilježenih međusobnih sukoba zbog nacionalnosti nego Slaveni protiv neslavena. Tu se treba naglasiti i postojanje nekih tradicionalnih animoziteta kao onaj između Gruzina i Armena. Slaveni su činili ogromnu većinu vojnika i oficira u pješadijskih, mornaričkim i zrakoplovnim jedinicama, dok su neslaveni bili značajno zastupljeni u inženjerijskim i logističkim formacijama.
Iz gore navedenog uočavamo da nacionalizma i segregacija, kadrovska dominacija jedne nacije nije ništa neobično za komunističke režime, koji su se dičili idejama egalitarizma. Jugoslovenska narodna armija je bila organizam u organizmu Jugoslavije, sa zasebnom linijom komandovanja nezavisnom od civilne vlasti, ako izuzmemo Predsjedništvo SFRJ. Jedna od važnih autonomija vojske u Jugoslavije bila je njena kadrovska politika.
Multietnička JNA početkom 90-tih transformirala se u srpsku vojsku, piše u publikaciji “Dosije: JNA u ratovima u Hrvatskoj i BiH”, publikaciji Fonda za humanitarno pravo Srbije. JNA zaista jeste bila multietnična, sa velikim ali.. To veliko ali odnosi se na udio određenih „naroda i narodnosti“ pojedinim strukturama armije. Pogledajmo nacionalnu strukturu kadrova JNA svih nivoa 1947. godine. Udio Srba u tom periodu iznosio je 52%, a Crnogoraca 11% što sumarno predstavlja 62% ukupnog broja pripadnika JNA. Važno je napomenuti da u tom periodu nije bilo dozvoljeno izjašnjavanje kao Bošnjak. Stoga su Bošnjaci bili svrstavani među Srbe, Hrvate ili u kategoriju Ostali.
Karakteristike odnosa prema muslimanima kao nepouzdanim, lijenim i previše „orijentalnim“ jedan su od značajnih razloga zašto su isključeni iz značajnijeg učešća, posebno u vrhu piramide vojne strukture. Sovjetski slučaj to dodatno ilustruje. Vojnici muslimani iz srednjoazijskih republika percipirani su upravo kao nazadni i lijeni, što je značajno usporavalo njihovo uspinjanje na ljestvici vojne organizacije Sovjetskog Saveza.
Kadrovska struktura JNA vremenom se nije značajno mijenjala, ali se procenat učešća Srba dodatno povećava, dok se kod Crnogoraca može pratiti smanjenje. Srbi su 1981. činili 60% profesionalnog starješinskog kadra, a zajedno sa Crnogorcima 66,2 %. S druge strane Muslimani (Bošnjaci) koji su činili 8,4 % ukupnog stanovništva Jugoslavije u profesionalnim strukturama starješinskog kadra zauzimaju 2,4% pozicija. Kada izdvojimo pozicije pukovnika i generala tu je statistika dodatno poražavajuća. Muslimani su obnašali 28 pozicija pukovnika, dok bi u idealnim uslovima, koji narovano nisu mogući trebali zauzimati 209 pozicija. Slično je i sa činom generala gdje je u idealnim uslovima taj čin trebalo nositi 14 osoba, a statistika pokazuje samo 3 Muslimana na toj visokorangiranoj funkciji. Slično je bilo i sa drugim narodima Slovencima, Hrvatima, Albancima, Mađarima, a jedino su Makedonci u vojnim strukturama bili zastupljeni blizu idealnog procenta.
Karakter JNA posebno u period početka agresije na Bosnu i Hercegovinu kvalitetno ilustruje Jovana Kolarić autorica desetog Dosijea Fonda za humanitarno pravo pod nazivom JNA u ratovima u Hrvatskoj i BiH: „U BiH, JNA je još tokom 1991. godine učestvovala u preuzimanju vlasti u opštinama, u saradnji sa Srpskom demokratskom strankom (SDS). JNA je naoružavala Srbe u BiH tako što je svoje oružje dostavljala SDS-u, koji je zatim to naoružanje delio srpskoj TO i dobrovoljačkim jedinicama. U Dosijeu je objašnjeno preuzimanje vlasti u šest opština BiH: Bijeljina, Zvornik, Bosanski Šamac, Prijedor, Brčko i Vlasenica. Rezultat preuzimanja vlasti u opštinama je bio da su nesrbi iz tih opština proterani, a veliki broj je i ubijen.“ Ovakav odnos JNA prema nesrbima ustvari jeste direktna posljedica upliva srpskog nacionalizma u njene strukture, koji je mogao da se razmaše zbog tretiranja drugih kao antijugoslavena, kontrarevolucionara.
Napomena: statistički podatci za ovaj članak preuzeti su iz knjige Kadrovski rat za BiH profesora Mirsada D. Abazovića
Za Intelektualno.com: Faris Marukić
