Reformama sa kraja 19 stoljeća Japan se odlučno uputio na stazu modernizacije i industrijalizacije, taj nepovratni proces je donio mnoge žrtve, ipak zahvaljujući istom Japan se u 20. stoljeću izgradio kao svjetska velesila. Periodi koji su posebno interesantni su Taišo i Šova, odnosno vrijeme između dva svjetska rata. Prvi svjetski rat za Japan se sveo na osvajanje njemačkih posjeda na Pacifiku. Japan objavljuje rat Njemačkoj 28. augusta 1914. godine na nagovor Velike Britanije, ali veliki pohodi na području Dalekog istoka su izostali. Osvajanjem njemačkih kolonijalnih ostrva na Pacifičkom okeanu Japanski apetiti nisu bili zadovoljni, te oni pokušavaju da prošire svoju teritoriju u unutrašnjost Kine. Japanska vlada upućuje 1915. godine kineskoj vladi dvadeset jedan zahtjev u kojem traži ekonomske povlastice u Mandžuriji i unutrašnjoj Mongoliji koje su tada posmatrane kao japanska interesna sfera, kao i potčinjavanje drugih priobalnih oblasti Kine. Ti zahtjevi su doveli do diplomatske intervencije SAD nakon čega je Japan povukao svoje zahtjeve. Proizvodnja vojne opreme, rast poljoprivrede i tekstilne industrije su grane privrede koje najviše napreduju u ovim godinama. Japan je u kratkom vremenskom periodu ušao u društvo industrijski najrazvijenijih zemalja na svijetu.
Japanska ekspanzionistička politika
Slijedeći sile Antante i Japan se odlučuje na intervenciju u ruskom građanskom ratu, konkretno na području istočnog Sibira. Japanci zauzimaju grad Vladivostok te pomažu bjelogardejcima u borbi sa boljševicima. Francuske, britanske i američke vojne snage se povlače iz Rusije tokom 1919. godine, dok Japanci odbijaju povući svoje snage . Početkom dvadesetih godina XX vijeka, odnosi Japana i SAD naglo zahlađuju po pitanju statusa istočnog Sibira. Odbijanje Japana da se povuče iz Vladivostoka i drugih gradova istočnog Sibira dovodi do ponovnih diplomatskih razmirica između dvije zemlje. Na Vašingtonskoj konferenciji, velike sile su raspravljale oko ograničavanja pomorskog naoružavanja. Osim pitanja pomorskog naoružavanja, tema su bili i posjedi na Pacifičkom okeanu, pa tako Japan, SAD, Francuska i Velika Britanija 13. decembra 1921. godine potpisuju ugovor da će poštovati međusobna prava na Pacifiku. Zbog pritisaka koji su uslijedili od američke delegacije i američke javnosti, Japanci potpisuju Vašingtonski sporazum uz obećanja da će napustiti Sibir. Ipak Japanci čine suprotno, podržavaju bjelogardejce u nadi da će ostvariti uspjehe na vojnom polju i time osigurati ostanak na novoosvojenom području. U martu 1922. godine prekidaju se diplomatski pregovori. Konačnom oktobarskom ofanzivom Crvena Armije slama otpor bjelogardejaca, a japanska vojska se povlači iz Vladivostoka tokom novembra 1922. godine.
Po završetku Prvog svjetskog rata, japanska industrija doživljava nagli razvoj, ipak taj razvoj je kočio nedostatak resursa na japanskim otocima. Upravo je nedostatak sirovina jedan od glavnih razloga japanske ekspanzionističke politike na Dalekom istoku. U tom periodu japanskom privredom upravljaju bogataške porodice, poznate pod imenom Zaibatsui. Industrijske korporacije imaju veliki uticaj na ekonomiju zemlje, te gaje vrlo bliske odnose sa vladom i vojskom. Zaibatsui zagovaraju i ekspanzionističku politiku Japana, kako bi se domogli potrebnih sirovina za rast industrije. Ipak 1929. godine svijet je pogodila velika ekonomska kriza, a ista je pogodila i Japan. U tako teškoj ekonomskoj situaciji u vojsci se stvaraju tajne organizacije koje vrše pritisak na vladu i na samog cara, sve u cilju početka vojnih operacija i osvajanja. U svemu tome prednjačio je general Araki. General je bio pobornik fašističkog oblika vlasti, smatrajući komunizam i liberalizam neprijateljima japanskog društva, a zagovarao je i ukidanje parlamenta. Septembra 1931. godine, japanska vojska prodire u Mandžuriju, regiju bogatu ugljem i željezom. Povod za intervenciju je bila navodna sabotaža japanskog voza. Tokom napada na Mandžuriju, Japanci nisu naišli na otpor, te je njihovo osvajanje juga Mandžurije završeno u roku od svega dvanaest sati. Japanska diplomatija u Ženevi izbjegava raspravu o ovom pitanju te uvjerava ostale diplomate da je povlačenje japanske vojske u toku i da Japan nema ekspanzionističkih planova prema Kini. No situacija je bila dosta drugačija od one kakvim su je Japanci predstavljali. Vojska se nije povlačila iz Mandžurije, nego je naprotiv pristizala. 24. oktobra Liga naroda usvaja rezoluciju o osudi japanskog zauzimanja Mandžurije te daje Japanu rok od tri sedmice da povuče svoju vojsku, što Japan odbija. Britanija i SAD zbog ekonomskih problema nisu značajnije intervenisale prilikom ovog događaja. Britanska opozicija je optuživala vladajuću konzervativnu partiju da podržava japanski ekspanzionizam. Mandžurija za Japan nije bila dovoljna, pa počinju koncentrisati vojsku prema Sovjetskom savezu. U isto vrijeme u Japanu se širi propaganda o navodnoj vojnoj pomoći koju Sovjetski savez pruža Kini . Sovjetska vlada je ubrzo demantovala ove glasine te pozvala japanskog ambasadora u Moskvi na razgovore. Kraj 1931. godine na sovjetsko-japanskoj granici protekao je mirno, ali japanske snage su se i dalje koncentrisale u Mandžuriji. Reakcije javnosti su bile podijeljene, naime jedan dio je podržao japansku okupaciju Mandžurije, vidjevši u tome otpor Japana protiv sovjetskog komunizma i kineskog nacionalizma. Iz ekonomske krize Japan izlazi brže od ostalih. Izvoze po znatno jeftinijim cijenama, a vojna industrija počinje masovnu proizvodnju i time smanjuje broj nezaposlenih.
Japansko-kineski odnosi
Ignorisanje svjetske javnosti po ovim pitanjima te završetak procesa okupacije Mandžurije ohrabruju Japan da nastavi širenje svog uticaja u Kini. Povod za novu japansku intervenciju je bio sukob između Japanaca i Kineza 18. januara 1932. godine. Krajem istog mjeseca dvije japanske krstarice granatiraju Šangaj. Kineska vlada traži pomoć od SAD-a, a Japanci ubrzo, već 1. februara bombarduju Nanking. Ponovo svjetske sile nemaju odgovora na ove događaje. SAD su osuđivale japansku agresiju ali ništa konkretno nisu poduzimali. Nakon što su ovladali cijelim teritorijem Mandžurije, 1. marta, japanske okupacione vlasti proglašavaju nezavisnost Mandžurije od Kine stvarajući marionetsku državu Mandžukuo. U izvještaju Lige naroda iz 1932. godine stoji da je Japan izvršio agresiju na ovu oblast, te se savjetuje svima da ne priznaju novoformiranu marionetsku državu Mandžukuo. Britanska vlada je 27. februara 1933. godine je zabranila izvoz oružja u Kinu. Ova odluka je bila kritikovana od strane američke vlade i javnosti te je okarakterisana kao direktna podrška japanskom ekspanzionizmu. SAD su podržala odluku Lige naroda dok je japanska vlada odbacila izvještaj te 27. marta 1933. godine donosi odluku o istupanju iz Lige naroda. Istupanjem iz pomenute organizacije Japan je odbacio i odluke prethodno donesenih ugovora u Versaju i Vašingtonu, te ponovo ukazao na nemoć same organizacije Lige naroda.
Iako japanski car Hirohito 1935. godine izjavljuje da japansko-kineski odnosi ulaze u novu prijateljsku fazu, to na terenu ne označava nikakve promjene. Nakon osvajanja Mandžurije a zatim i provincije Džehol, Japanci zauzimaju treću provinciju na sjeveroistoku Kine Hopej. Vojna pobuna koja je uslijedila 1936. godine označila je definitivnu opredjeljenost Japana ka militantnom ekspanzionizmu a predstavnici vojske ulaze u vladu. Hirohito se nakon ovih dešavanja odlučuje na zbližavanje sa nacističkom Njemačkom. Tokom 1936. godine dogodio se niz sastanaka između dvije zemlje u Tokiju i Berlinu, nakon čega su ove dvije zemlje potpisale antikominternski pakt 25. novembra 1936. godine, a naredne godine paktu se pridružuje i fašistička Italija. Pored ovih ugovora 1936. godinu su obilježili pogranični incidenti između Japana i Sovjetskog saveza. Neposredno pred potpisivanje pakta sa Njemačkom japanska vojska je provalila u NR Mongoliju, ipak Japanci su istjerani zahvaljujući Crvenoj Armiji. Nakon potpisivanja sporazuma sa Njemcima došlo je do velikog okršaja sovjetske i japanske vojske kod jezera Hanko. U ovom konfliktu Japanci su poraženi, nakon čega prestaju ozbiljniji pokušaji ugrožavanja Sovjetskog saveza a do primirja iz 1939. godine zabilježeni su svega povremeni incidenti.
Suprotno dogovorima iz Versaja i Vašingtona Japan otpočinje sa masovnim naoružavanjem. Japanci zahvaljujući nezainteresovanosti svjetskih sila 1937. godine otpočinju rat sa Kinom. Bez prethodne objave rata u ljeto 1937. godine, Japan počinje velike vojne operacije. Princ Konoe izjavljuje da ovaj put napad krenuo sa krajnjom namjerom da se riješi „Kinesko pitanje“. Peking i Šangaj su ubrzo zauzeti a krajem 1937. godine i Nanking, tadašnji glavni grad. Kineske trupe se povlače u unutrašnjost, a vlada odbija potpisivanje mirovnog sporazuma sa Japanom. Okršaji između kineske i japanske vojske će trajati sve do samog kraja Drugog svjetskog rata.
Piše: Belmin Herić
intelektualno.com
