Timurska arhitektura
Timurska arhitektura je vrhunac islamske umjetnosti u Centralnoj Aziji. Veličanstvene i impoznatna građevine izdignute od strane Timura i njegovih nasljednika u Samarkandu i Haratu su pomogle rasprostraniti uticaj Ilkhanidske škole umjetnosti u Indiji, pa prema tome učiniti poznatom i mongolsku školu arhitekture. Timurska arhitektura je započela sa svetištem Ahmeda Jasavija u današnjem Kazahstanu, a doživjela svoj vrhunac sa izgradnjom mauzoleja Gur Amir u Samarkandu. Stil je uglavnom izveden iz Perzijske arhitekture. Osna simetrija je karakteristična za sve glavne timurske građevine, posebno kod Šah Zendah u Samarkandu i kod džamije Govhar Šad u Mešhedu. Građevine obiluju različitim oblicima dvostrukih kupola, a sa vanjske strane su prelivene sa blistavim bojama.
Osmanska arhitektura
Arhitektura Osmanlijskog carstva je u cjelini specifična i drugačija od ostalih, posebno kada je u pitanju izgradnja džamija u stilu Mimara Sinana, kao Sulejmanije džamija iz 16. vijeka. Gotovo 500 godina, Bizantska arhitektura je uticala na izgradnju crkvi kao što je Aja Sofija, koja je poslužila kao primjer za mnoge osmanlijske džamije kao što je Šehzada džamija, Sulejmanije džamija i Rustem pašina džamija.
Osmanlije su dostigle najviši stepen arhitekture u islamskim zemljama. Oni su posjedovali tehnike izgradnje nepreglednog unutrašnjeg prostora ograničenog “bestežinskom”, ali masivnom kupolom, i uspjevali su napraviti perfektan sklad između unutrašnjeg i vanjskog prostora, kao i sklad tame i svjetlosti. Islamska religiozna arhitektura se sastojala od izgradnje jednostavnih zgrada sa prostranom dekoracijom, sve dok je nisu preobrazile Osmanlije kroz novi dinamični arhitektonski izražaj koji se ogledao u izgradnji lukova, kupola, polukupola i stubova. Džamije, koje su bile male i mračne prostorije sa zidovima pokrivenim arabeskama, su preobražene u svetište estetike i tehnološke ravnoteže, oplemenjene elegancijom i sa nagovještajem dotad neviđene superiornosti.
Fatimidska arhitektura
U arhitekturi, Fatimidi slijede tehniku Tulunidske dinastije i koriste slične materijale, ali su veliki dio toga sami razvili. U Kairu, njihova prva džamija je bila Al-Azhar džamija, osnovana zajedno sa gradom (969.-973.), koja je zajedno sa obližnjom visokoobrazovnom ustanovom (Al-Azhar univerzitet), postala duhovni centar za Ismailite. Džamija Al-Hakima (996.-1013.), važan primjer fatimidske arhitekture i arhitektonskog ukrašavanja, je odigrala važnu ulogu u fatimidskoj ceremoniji koja naglašava vjersku i političku ulogu fatimidskog halife. Pored detaljnih pogrebnih spomenika (mezarja), ostale opstale fatimidske građevine uključuju džamiju Al-Akmar (1125.) kao i grandioznu kapiju od zidina Kaira izgrađenu od strane moćnog fatimidskog emira i vezira Badr al-Džamalija (1073.-1094.).
Al-Hakim džamija (990.-1012.), renovirana od strane Dr. Sjedna Muhammeda Burhanuddina (vođu Davudi Bohra zajednice) i Al-jame-al-Akmar, poznatog po fatimidskoj filozofiji i simbolici i po tome što je ponovo oživio tu arhitekturu.
Arhitektura Memluka
Vladavina Memluka] (1250.-1517.) označila je cvjetanje islamske umjetnosti koja se najviše primijeti u starom Kairu. Njihova pobožnost se najviše ogleda u velikim religioznim kompleksima ali i u umjetničkim djelima. Zbog svog religijskog zanosa postali su zaštitnici arhitekture i umjetnosti. Također pod njihovom upravom procvjetla su i trgovina i agrikultura, a Kairo je postao jedan od najbogatijih gradova Bliskog Istoka ali i centar umjetničkih i intelektualnih djelovanja. Zbog ovoga je po riječima Ibn Halduna Kairo postao “centar svemira i bašta svijeta”. Memluci su koristili rad u drvetu i tačkaste svjetlosne efekte u svojim zgradama. Dobar primjer toga su prekrasni svodovi, palače, i munare koje postoje po čitavom Kairu.
Historija se dijeli na dva perioda, odnosno dvije dinastije: Bahri Memluci (1250.-1382.) i Burji Memluci (1382.–1517.). Bahri Memluci su porjeklom od Qipchaq Turaka iz južne Rusije, a porijeklo Burji dinsatije je Kakuzijsko-Circazijsko.
Umjetnost i arhitektura čitavog memlučkog perioda su definisani tokom Bahri perioda. Dekorativna umjetnost memluka se cijenila po mediteranskom području i u Evropi gdje je i uticala na mjesnu proizvodnju. Posebno su se isticale dekoracije svjetlucavim staklom, te unutrašnjost ukrašena rezbarenim drvetom, metalom, i tkaninama. Jedan od primjera je i uticaj memlučke staklene robe na Venecijansku industriju stakla.
Pod vlašću Baibarovog saveznika i nasljednika Kala’una (1280.–1290.), započeo je patronat javnih i vjerskih temelja gdje su bile uključene medrese, mauzoleji, munare i bolnice. Takvi kompleksi ne samo da bi osiguravali bogatstvo patrona nego bi i ovjekovječili njegovo ime, što je oboje bilo ugroženo pravnim problemima oko nasljedstva i konfiskacijom imovine. Osim Kala’unovog kompleksa druge važne akvizicije sultana Bahri Memluka uključuju i ona od al-Nasir Muhammada (1295. – 1304.) i Hasanov kompleks (započet 1356).
Sultani Burji Memluka su slijedili umjetničku tradiciju svojih Bahri prethodnika. Memlučke tkanine su bile iznimno cijenjene u međunarodnoj trgovini. U arhitekturi su i dalje favorizirali temelje javnih i vjerskih objekata. Najznačajnija akvizicija ranog Burji perioda u Egiptu uključivala je komplekse koje su izgradili Barkuk (r. 1382 – 1399.), Faraj (r. 1399. – 1412.), Šejh Mu’ayyad (r. 1412.–1421.), i Baibars (r. 1422.–1438.).
U istočnim mediteranskim provincijama, unosna trgovina tkaninama izmađu Irana i Evrope omogućila je oživljavanje ekonomije. Značajne su bile i komercijalne aktivnosti hadžija na ruti između Mekke i Medine. Velika skladišta, poput Han al-Kadi (1441.), su podizana da bi zadovoljila zahtjeve trgovine. Ostali javni temelji u regiji su uključivali džamije Aqbugha al-Utrush (Aleppo, 1399 – 1410) i Sabun (Damask, 1464) i medresu Jaqmaqiyya (Damask, 1421).
U drugoj polovini 15. vijeka umjetnost je procvala pod patronatom Qa’itbay (r. 1468–1496), najvećim vladarom kasih memlučkih sultana. Tokom njegove vladavine svetišta u Mekki i Medini su značajno obnovljena. Najznačajniji gradovi su bili preplavljeni trgovačkim kućama, religijskim objektima i mostovima. U Kairu na Sjevernom groblju se nalazi Qa’itbay kompleks koji je najpoznatije i najcjenjenije djelo ovog perioda.
Gradnja se nastavljala i za vrijeme posljednjeg memlučkog sultana, Qansuh al-Ghawri (r. 1501.–1517.) koji je podigao i vlastiti kompleks (1503.-1505.) ali konstrukcijske metode su odražavale finansijsko stanje zemlje. Iako je memlučko carstvo ubrzo postalo dio Osmanskog carstva (1517.), vizualna kultura memluka je nastavila inspirisati Osmanlije i ostale islamske umjetničke tradicije.
Mogulska arhitektura
Još jedan karaterističan podstil islamske arhitekture je arhitektura Mogulskog carstva u Indiji u 16. vijeku koja predstavlja spoj perzijskih i hinduističkih elemnata. Mogulski vladar Akbar Veliki je 1500ih izgradio kraljevski grad Fatehpur Sikri, udaljen 42 kilometra od Agre.
Najpoznatiji primjer Mogulske arhitekture je Tadž Mahal, “Suza vječnosti”, izgrađen 1648. od strane vladara Šaha Džehana u znak sjećanja na svoju suprugu Mumtaz Mehel koja je umrla tokom porođaja njihovog četranestog djeteta. Velika upotreba dragog i poludragog kamena, ugrađenog u Tadž Mahal i velika količina bijelog mramora su skoro dovele do bankrota Mogulsko carstvo. Tadž Mahal je savršeno simetričan, izuzev sarkofaga Šaha Džehana, koji nije postavljen na centru grobnice, jedan sprat ispod prizemlja. Džamija od ogledala je izgrađena od crvenog pješćara (pješćanog kamena) da upotpunjuje sa vanjske strane sličnu džamiju iz Mekke i ova džamija je u cjelosti simetrična. Drugi objekat koja je izgrađen da pokaže veličinu mugalskog uticaja su Šalmarski vrtovi.
Sino-islamska arhitektura
Prva kineska džamija je podignuta u 7. vijeku u vrijeme Tang dinastije u mjestu Xi’an. Velika džamija Xi’ana čije sadašnje zdanje potiče još iz doba Ming dinastije ne odražava glavne karakteristike koje se često povezuju sa tradicionalnim džamijama. Zapravo slijedi tradicionalnu kinesku arhitekturu. Džamije u zapadnoj Kini imaju više elemenata zajedničkih sa džamijama u ostatku svijeta. Džamije zapadne Kine mnogo češće uključuju munare i kupole, dok džamije u istpčnoj Kini mnogo češće podsjećaju na pagode.[2]
Značajna karakteristika Kineske arhitekture je naglašavanje simetrije koja se veže za osjećaj raskoši. Ovo se odnosi na sve, od palata do džamija. Jedan značajan izuzetak je dizajn bašte koji ima tendenciju asimetrije istaknute što je to više moguće. Kao u kineskom okomitom slikarstvu, glavni princip koji naglašava kompoziciju bašte je dozvoliti vakifu da uživa u bašti bez pravila kao u samoj prirodi.
Kineske džamije mogu biti građene crvenom ili sivom ciglom ali drvene konstrukcije su najčešće jer su one najotpornije da izdrže zemljotrese. Međutim potpuno su neotporne na požare. Krov tipične kineske građevine je zaobljen; postoje striktne klasifikacije tipa zabat koje se mogu uporediti sa klasičnim redom evropskih kolona.
Većina džamija imaju određene zajedničke karakteristike, ali kao i u drugim regionima kineska islamska arhitektura odražava lokalnu arhitekturu. Kina je poznata po svojim prekrasnim džamijama koje odražavaju dvorce. Ipak u zapadnoj Kini džamije podražavaju one sa Bliskog Istoka sa visokim vitkim munarama i kupolastim krovovima. U sjeverozapadnoj Kini postoji kombinacija istočnjačkog i zapadnjačkog stila. Džamije imaju sjajne krovove u budističkom stilu iza zazidanih bašta u koje vode ulazi sa lučnim nosačima prema minijaturnim kupolama i munarama. (vidi Bejtullahova džamija).
Afro-islamska arhitektura
Islamska osvajanja Sjeverne Afrike su rezurtirala razvojem islamske arhitekture u tom području koja uključuje i slavnu Kairsku Citadelu.
Južno od Sahare islamski uticaj je uzrokovao značajan razvoj arhitekture u Kraljevstvu Gana. Na području Kumbi Saleha mještani su živjeli u kupolastim barakama ali su trgovci imali kamene kuće. Sudansko-Sahelianska arhitektura se prvobitno javila u dva grada Djenné i Timbuktu. Sanskorska džamija u Timbuktu koja je sagrađena od blata i iverice je po stilu slična Velikoj Djenné džamiji. Razvoj kraljevine na zapadno-afričkom priobalnom području je za rezultat imao arhitekturu baziranu na drvetu. Slavni grad Benin kojeg je uništila kaznena ekspedicija je u stvari bio veliki kompleks kuća napravljenih od blata i prekrivenih većinom palminim lišćem. Palata je imala red ceremonijalnih soba i bila je ukrašena bronzanim pločama.
https://www.wikiwand.com/sh/Islamska_arhitektura
