Razdoblje osmanske uprave nad Bosnom i Hercegovinom predstavlja jedan od najznačajnijih perioda u historiji naše domovine. Dugogdišnja vladavina Osmanlija ostavila je ogromni uticaj na svakodnevni život Bošnjaka, koji je sasvim sigurno prisutan i danas. Bosanskohercegovački historičari znali su da je veoma bitno na što bolji način prezentirati ovu epohu iz veoma bogatog nasljeđa naše zemlje. Upravo, jedan od onih koji je shvatio koliko je značajan ovaj perioda bio je Hamdija Kreševljaković, Sarajlija koji je život posvetio intelektualnom radu.
Sarajevo kao inspiracija
Hamdija Kreševljaković rođen je 6. septembra 1888. godine u Sarajevu. Rodni grad u kojem je završio osnovnu školu, a kasnije i učiteljsku, koja će mu pomoći pri afirmiranju u izvrsnog naučnika bio je njegova nepresušna inspiracija. Tokom svojih srednjoškolskih dana Kreševljaković se isticao među vršnjacima, a osim što je pokazivao sklonosti prema čitanju i izučavanju, bio je veoma aktivan i u raznim kulturnim društvima. Volio je folklor, umjetnost i tradicionalne pjesme, ali ipak njegova najveća ljubav bila je historija, posebno njegovog rodnog grada Sarajeva. Tokom pohađanja učiteljske škole, Hamdija je dosta vremena provodio sa svojim nastavnicima, što mu je pomoglo da napravi iskorak u odnosu na svoju generaciju. Na njega je veliki uticaj imao poznati pjesnik Silvije Strahimir Kranjčević, koji je bio jedan od Hamdijinih nastavnika. Hamdija Kreševljaković je rođen u sarajevskoj radničkoj porodici, koja nije mogla da mu priušti obrazovanje dostojno njegovog kapaciteta. Ipak to ga nije omelo u svom cilju da postane izuzetan historičar. Zanimljivo je i to da je zbog konstantne želje za napredovanjem i usavršavanjem naučio turski jezik tako temeljito, da je mogao veoma lako da se služi arhivima na turskom jeziku. To mu je u velikoj mjeri olakšalo izučavanje i svhatanje kompleksne arhivske građe. Naravno, kao i tokom srednjoškolskog obrazovanja kada je na njegov razvoj uticaj imao Silvije Strahimir Kranjčević, na početku naučne i poslovne karijere poseban utisak na Hamdiju Kreševljakovića ostavila je kratkotrajna, ali veoma produktivna saradnja sa poznatim historičarem i arheologom Karlom Pačom tokom početnog angažmana u Zemaljskom muzeju. Period saradnje sa Karlom Pačom, još više je probudio u Kreševljakoviću interes za izučavanjem historijske nauke, pa je tako došao na ideju da tokom razgovora sa starim sarajevskim zanatlijama, pripadnicima određenih esnafa bilježi njihova iskustva. Pripadnici esnafa su mu nesebično govorili o „zanatskom Sarajevu“ što mu je kasnije pomoglo u pisanju djela upravu na temu starih zanata na području svog rodnog grada. Ipak, prije nego što je započeo naučnu avanturu bio je „primoran“ da svoje ime gradi u dnevnoj štampi. Posebno su bili zanimljivi njegovi osvrti na svakodnevna dešavanja u Sarajevu i okolini, ali i mišljenja o učiteljskoj struci. Hamdija Kapidžić u svom radu posvećenom Hamdiji Kreševljakoviću ističe da je tokom obavljanja nastavničkog poziva u građanskoj školi Hamdija objavio jedan veoma značajan geografski udžbenik, što nam sigurno govori o raznovrsnim interesima koje je imao ovaj bošnjački intelektualac. Ipak, kada govori o Hamdiji Kreševljakoviću, Kapidžić posebno ističe njegovu povezanost sa rodnim Sarajevom koje je po riječima Kapidžića u velikoj mjeri zadužio zbog svog nesebičnog napora u otkrivanju raznih historijskih nedoumica vezanih za ovaj grad.
Društvena, politička i ekonomska historija
Glavni interesi Hamdije Kreševljakovića vezani su za društvene teme bosanskohercegovačkog stanovništva za vrijeme osmanske uprave. Međutim, osim toga često je pisao i o ekonomskoj, ali i političkoj historiji naše zemlje. Da je bio svestran, te „nemirnog duha“ Hamdija je pokazao tokom svojih čestih putovanja. Posebno je zanimljiv njegov odlazak na daleki Island, što nam govori o njegovoj zainteresiranosti i o geografiji kao nauci. U njegovim djelima vidi se raznovrsnost, te sveobuhvatnost, a među najvažnijim djelima Hamdije Kreševljakovića izdvajaju se:
„Kazandžijski obrt u Bosni i Hercegovini”, “Prilozi povijesti bosanskih gradova pod Turskom upravom”, “Stari bosanski gradovi”, “Stari hercegovački gradovi”, “Dženetići – prilog izučavanju feudalizma”, “Kapetanije”, “Čizmedžijski obrt”, “Hanovi i karavan-saraji”, “Sarački obrt u starom Sarajevu”, „Vodovodi i gradnje na vodi u starom Sarajevu“.
Također, potrebno je istaći da je nekoliko njegovih radova objavljeno nakon njegove smrti:
„Esnafi i obrti u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1961.“, „Travnik u prošlosti 1464-1878, Travnik, 1961.“, „Sarajevo za vrijeme austrougarske uprave: (1878-1918), Sarajevo, 1969.“ „Izabrana djela, 1-4,“ priedili: Avdo Sućeska i Enes Pelidija, Sarajevo, 1991.
Značajno je istaći da je svoje naučne radove objavljivao sarađujući bez prekida sa raznim naučnim institucijama. Najzatupljeniji je bio u edicijama Naučnog društva, Zemaljskog muzeja, Istorijskog društva, Orijentalnog instituta, Zavoda za zaštitu spomenika i Enciklopediji FNRJ.
Raznovrsnost tema govori o tome da je Hamdija Kreševljaković u svom veoma bogatom naučnom radu želio da obuhvati što više oblasti, kako bi nadolazećim generacijama olakšao izučavanje ovih značajnih tema. O doprinosu Hamdije Kreševljakovića historijskoj nauci govorio je i profesor Enes Pelidija, na čijm su predavanjima nezaobilazna bila djela ovog istaknutog naučnog radnika. Osim što je svoju karijeru posvetio većinom izučavanju osmanske Bosne i Hercegovine, govorio je i o prisustvu austrougarske vlasti nakon izvršene okupacije 1878. godine, ipak mnogo više pažnje posvećivao je Osmanlijama, što se vidi i po naslovima njegovih djela.
Činjenice ispred idealiziranja
U djelima Hamdije Kreševljakovića nije primjetno idealiziranje vremena o kojem je govorio. Prije pisanja svojih radova trudio se da sveobuhvatno istraži određenu temu, te na osnovu činjenica donese svoj sud. Za razliku od mnogobrojnih historičara kako iz naše zemlje tako i iz regiona, Hamdiji je uspjelo da ne prikaže emocije i pretjerivanje u iznošenju određenih podataka, što posebno daje na kvaliteti njegovih djela. Naravno, glavni zadatak svakog historičara pa tako i Hamdije Kreševljakovića je da određene događaje predstavi široj publici na osnovu vjerodostojnih činjenica, ipak mnogi se nisu držali takvog pravila. Stoga je bitno odvojiti Hamdiju Kreševljakovića od mnogobrojnih historičara i novinara koji su se trudili na svoj način prezentirati određene događaje iz prošlosti. Zbog toga je potrebno istaći njegovu moć da ostavi emocije po strani tokom pisanja. O intelektualnom doprinosu historijskoj nauci Hamdije Kreševljakovića osim već spomenutog intelektualca Hamdije Kapidžića, govorili su mnogi, a zanimljivo je istaći da je neke anegdote iz njegovog privatnog života zapisao pisac Alija Nametak u svom kultnom djelu „Sarajevski nekrologij“. Nametak je u više navrata opisivao privatni život ovog intelektualca, prativši njegov intelektualni rad, te odnose sa drugim sarajevskim uglednicima tog vremena. Njegova djela se koriste u velikoj mjeri i danas, mnogo godina nakon njegove smrti. To je svakako dokaz da je većina Kreševljakovićeve napisane literature od kapitalnog značaja za mnoge generacije koje dolaze. Kapitalan doprinos Hamdije Kreševljakovića u rješavanju određenih historijskih nedoumica je nemjerljiv, a postavlja se logično pitanje da li mu se njegov narod uspio odužiti barem malo za ogromnu zaostavštinu koja je ostala nakon njegove smrti? Za razliku od velikog broja bošnjačkih intelektualaca koji su nakon što su napustili ovaj svijet skoro pa zaboravljeni, Hamdija Kreševljaković ima tu čast da je u velikoj mjeri zastupljen i danas. Nakon što je na bolji svijet otišao poslije veoma duge i teške bolesti, 9. avgusta 1959. godine brižno je čuvana uspomena na ovog intelektualca. Međutim, tek u poslijeratnom periodu njegov lik i djelo je promovisan na način kako i zaslužuje. Nekoliko škola i ulica nosi naziv po ovom istaknutom historičaru, a njegova djela su nezaobilazna u proučavanju osmanske Bosne. Ono na čemu svi zajedno možemo raditi je kontinuirano promovisanje djela Hamdije Kreševljakovića, kao i čuvanje uspomene na ovog strastvenog čuvara prošlosti. Nadamo se da će u budućnosti doći vrijeme kada će neka kulturno-historijska manifestacija nositi naziv Hamdija Kreševljaković, ili eventualno nagrada za određeni doprinos u historijskoj nauci što bi sasvim sigurno upotpunilo sjećanje na „sarajevskog čuvara sjećanja“.
Piše: Admir Lisica
Intelektualno.com
