„Karakteristika za 5. korpus je bila ta, da je od početka rata u Krajini, a to je 21. april 1992. godine,… uz brojna primirja i zvanična i nezvanična, ratovao svaki dan!“, riječi su to generala Atifa Dudakovića, komadanta 5. korpusa Armije Republike Bosne i Hercegovine na početku dokumentarnog filma Avde Huseinovića „Operacija Sana 95- nedovršena pobjeda“.
Bihaćka krajina je u toku agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu bila okružena neprijateljskim snagama tzv. Vojske Republike Srpske, dobrovoljačkih jedinica iz Srbije, tzv. Vojske Republike Srpske Krajine i vojnim snagama autonomaša Fikreta Abdića. Na teritoriji koju je okupirao agresor sistematski su se vršili zločini nad nesrpskim stanovništvom, posebno nad Bošnjacima. Mnogo ljudi je izbjeglo na teritoriju koju je kontrolisala Armija Republike Bosne i Hercegovine (ARBiH) spašavajući živu glavu, a mnogi od njih su u jesen 1995. godine, kao pripadnici jedinica 7. korpusa ARBiH, krenuli u oslobađanje Bosanske Krajine u sklopu operacije Sana 95 koja je pokrenuta na današnji dan 13. septembra 1995. godine sa ciljem oslobađanja teritorije Bosanske Krajine koja je bila pod agresorskom okupacijom.
Od početka agresije, 5. korpus ARBiH, koji je kontrolisao slobodnu teritoriju u Bosanskoj Krajini, nalazio se u obruču. Do prve promjene snaga dolazi nakon uspješne operacije Oluja Hrvatske Vojske, potpomognute 5. korpusom. Ovom operacijom razbijene su snage tzv. Republike Srpske Krajine i Abdićevih secesionaša, što je 5. korpusu otvorilo put za snadbijevanje. Od uništenih autonomaških snaga, 5. korpus je nabavio i prijeko potrebno naoružavanje za svoje ljudstvo.
Nakon izvršenih priprema, 5. korpus 13. septembra u 6 sati i 30 minuta kreće u ofanzivu. Već prve borbe donose velike uspjehe, pa tako u 1 sat iza ponoći snage 5. korpusa ulaze u Bosanski Petrovac. U Bosanskom Petrovcu se ponovo dolazi do zaliha naoružanja i sanitetskog materijala neophodnih za vojno djelovanje. Akcija je već u početku mirisala na uspjeh. Nakon početnog uspjeha i odmora, general Dudaković naređuje 16. septembra svojim vojnicima da forsiraju Ključ. Jedinice 501. slavne i 510. slavne brigade 5. korpusa ARBiH u žestokim borbama sa agresorskom vojskom na Laništu, u Velagićima i Pudinom Hanu odnose pobjedu, a njihove jedinice uvečer oko 21h ulaze u Ključ. Već naredni dan 510. slavna brdska brigada kreće u pravcu Sanskog Mosta, da se priključi 517. slavnoj brigadi koja je već bila na putu prema gradu. Opština Sanski Most granična je opština sa prijedorskom i banjalučkom opštinom. Zauzimanje tog grada i njegove okoline dovelo bi ARBiH pred vrata Banja Luke.
Iz pravca srednje Bosne napredovala je 17. viteška krajiška brigada 7. korpusa ARBiH pod komandom Sakiba Forića, kojem je komadant 7. korpusa general Mehmed Alagić naredio kretnju u tom pravcu. Oformljena je kolona od 125 motornih vozila koja je prevozila krajiške vojnike pravcem Travnik – Novi Tavnik – Bugojno – Kupres – Livno – Bos. Grahovo – Bos. Petrovac. U ovoj koloni nalazili su se ljudi koji su krenuli u boj u svoju Krajinu iz koje su morali izbjeći u prvim godinama rata. Iako se komanda HVO-a protivila da dopusti ovoj koloni da se kreće ovim pravcem, general Alagić je bio uporan na prolasku ovom rutom. Dana 20. septembra 1995. u Bosanskom Petrovcu spojile su se jedinice 5. i 7. korpusa ARBiH. Smotru jedinica ova dva korpusa izvršio je general Atif Dudaković, obrativši se vojnicima historijskim riječima : “Dobro došli u Bosansku Krajinu. Evo napokon se spojio 5. sa 7. korpusom. Mi smo 2. korpus krajiški VRS razbili. Jednom je general Talić rekao da se nikad neće spojiti 7. i 5. korpus ARBiH, jer mu to ne da 1. krajiški korpus. Ja sam mu odgovrio da je to tačno i da ćemo zato mi uništiti 1. krajiški korpus pa ćemo se spojiti!“ Ovaj historijski trenutak spajanja dva korpusa ARBiH predstavlja jednu od najvažnijih prekratnica rata u Krajini i Bosni i Hercegovini.
Od 18. septembra do 10. oktobra, agresorske jedinice stalno napadaju na položaje ARBiH. Nisu se mirili sa prethodnim gubicima, znajući da bi napredovanje operacije Sana 95 ugrozilo položaje tzv. VRS u širem regionu Krajine. Tih dana se i general Ratko Mladić vraća sa liječenja iz Beograda i organizuje nove kontra napade na izgubljene teritorije. Također u Krajinu dolazi i Željko Ražnatović Arkan sa svojim dobrovoljcima iz Srbije, kao potpora jedinicama tzv. VRS. Pored svojih vojničkih zadataka, ove jedinice su terorizirale i civilno stanovništvo koje bi im se našlo na putu.
Dana 9. oktobra počinje još jedan jak napad sa položaja ARBiH. Djelujući zajedno 502. viteška brdska, 1. Gardijska i 510. oslobodilačka brigada žestoko napadaju agresorske položaje u pravcu Banjići – Smajino Brdo – Donji Dabar – Sanski Most. Napredujući ovim pravcem, uz jaku artiljerijsku vatru kojom su zasipani neprijateljski položaji, jedinice pomenutih brigada tjeraju agresora na povlačenje. U tom rasulu prilikom povlačenja, neprijatelj pokušava da minira most na Sani između Tomine i Vrhpolja u cilju zaustavljanja oslobodilačkih snaga, ali im to ne uspijeva. Već ranije dolazi do spajanja snaga koje su opkolile i natjerale srpske snage prema gradu, te general Dudaković naređuje da vojska pređe ovaj most i da krene u odlučujuću bitku za Sanski Most. Navečer oko 23:30 sati, snage ARBiH prelaze ovaj most i kreću prema centru grada. U samom gradu dolazi do žestokih uličnih borbi. Agresorske snage bile su stacionirane u zgradi pošte odakle su pružali grčevit otpor. Najzad i taj posljednji otpor je slomljen, i čitav Sanski Most 12. oktobra bio je u rukama snaga ARBiH. U toku povlačenja, srpske dobrovoljačke snage su strijeljale desetine bošnjačkih civila, čija su tijela pronašli pripadnici 5. korpusa.
Civilno stanovništvo koje je oslobođeno nije moglo da krije radost, a i same vojnike u Krajini obuzela je sreća i euforija. Na snimcima koji su prikazani u filmu pomenutom na početku teksta, mogla su se vidjeti ponosna i sretna lica krajiških oslobodilaca. Među njima se govorilo i o konačnom pohodu prema istoku na Brčko kojim bi zadali smrtonosni udarac Republici Srpskoj i njenoj vojsci. No to se neće desiti. Zbog mirovnih pregovora u Daytonu generalštab ARBiH naredio je da se zaustavi napredovanje armije u Krajini. Nepomirljivi generali Dudaković i Alagić ipak su morali popustiti i stati, zadržavajući teritoriju koju su oslobodili, a koja je Daytonskim sporazumom priključena Federaciji Bosne i Hercegovine.
Za Intelektualno.com priredio: Dino Hajdar
