Godišnjica pada Bastilje: Velika pobjeda francuskog naroda

Na današnji dan, prije tačno 230 godina pariški narod je napao, opkolio i zauzeo Bastilju-pariški zatvor omražen u očima naroda kao simbol francuske monarhije. Ovaj događaj pokrenuo je revolucionarnu lavinu francuskog naroda nezadovoljnog monarhijom. Pad Bastilje je bio okidač Francuske buržoaske revolucije i uvertira u burnu posljednju deceniju XVIII stoljeća, nakon koje društveno-političko stanje Francuske, ali i Evrope, neće biti isto.

Skoro čitavo XVIII stoljeće predstavlja razdoblje duboke krize feudalno-apsolutističkog uređenja Francuske. Izrazito agrarnu zemlju potiskivao je sve glomazniji apsolutistički državni aparat, koji je živio na leđima francuskog trećeg staleža na kojeg su se svodile sve porezne obaveze. Također, ratovi koje je Francuska vodila u XVIII stoljeću praznili su i onako već limitiranu državnu kasu. Francuska je uoči revolucije imala preko 25 miliona stanovnika podjeljenih u tri staleža: sveštenstvo, plemstvo i treći stalež. Sva politička moć bila je skoncentrisana u rukama prva dva staleža, plemstva i sveštenstva. Pored toga, ovaj visoki sloj francuskog društva imao je godišnje prihode u visini od 340 miliona livara. Treći stalež činili su svi ostali Francuzi: krupna buržoazija, kapitalistički zemljoposjednici, vlasnici novčanih kapitala, advokati, intelektualci… Potom srednja buržoazija, manufakturisti, sitniji bankari, krupnije zanatlije, te sitna buržoazija ili „narod“ to jeste oni koji zarađuju sopstvenim radom i najbrojniji segment trećeg staleža, seljaštvo. U uslovima kapitalističke trgovine, buržoazija akomulira kapital u svojim rukama ali nema uticaja na državnu politiku, dok se sa druge strane seljaštvo nalazi u lošem položaju okovan porezima i nemogućnosti proizvodnje za vlastite potrebe.

Na francuskom prijestolju je od 1774. godine sjedio Luj XVI Burbonski za kojeg se govorilo da nije francuski kralj već samo „Luj XVI“. Zemlju je naslijedio od svoga djeda Luja XV u vremenu kada su još bila svježa sjećanja na poraz od Britanije u sedmogodišnjem ratu (1756-1763) u kojem je Francuska ostala bez nekoliko važnih kolonija. Pored toga, Francuska je u ratu za Američku nezavisnost novčano podržavala američku vojsku, što je iscrpilo njene financije. Luj XVI je često prisezao za zajmovima zbog čega je vanjski dug Francuske dosezao enormne visine. Francuski bankrot visio je u zraku. Ovakvo očajno financijsko stanje države zahtjevalo je hitne reforme. U tu svrhu kralj je na poziciji generalnog financijskog kontrolora imenovao istaknute ličnosti kao što su A.R Jacques Turgot i Jacques Necker, ali plemstvo je odbacivalo njihove reforme.

Nekoliko godina nakon propasti ovih reformi, kralj bi ih veoma rado prihvatio, ali za njih je bilo kasno. U augustu 1776. godine tadašnji generalni kontrolor Alexandre de Calonne saopštava kralju da bez reformi Francuska neće moći izbjeći bankrot. Kralj saziva skupštinu notabla (plemenitih), koja je trebala da diskutuje o Calonne-ovim reformama. Skupština se sastala 22.bfebruara 1787., i ponovo odbacila program reformi. Nakon toga Marquis de Lafayette, istaknuti revolucionar iz Američkog rata za nezavisnost, poručuje kralju da treba sazvati Skupštinu staleža, ali ne u staroj srednjovjekovnoj formi već u obliku Velike narodne skupštine.

Dana 8. augusta 1788. kralj objavljuje dekret o sazivanju Skupštine staleža za 1. maj 1789., po postojećim pravilima sazivanja. Isti dan, objavljena je izjava generalnog kontrolora da je država bankrotirala. Dotadašnja pravila sazivanja skupštine nalagala su da se iz svakog staleža bira po 300 zastupnika i da se odluke izglasavaju po staležima, što je odgovaralo plemstvu i sveštenstvu. Od predstavnika trećeg staleža dolazili su zahtjevi za pojedinačnim glasanjem, te da treći stalež ima 600 zastupnika čime bi se izjednačile snage sa druga dva staleža. Kralj je odobrio zahtjev o broju zastupnika, ali je izbjegao da kaže na koji način će se glasati u Skupštini.

Zasjedanje Skupštine staleža počelo je 5. maja 1789. godine u dvorcu Versaju. On je u govoru istakao da se Francuska nalazi pred kolapsom, ponovo izbjegavajući da govori o načinu rada Skupštine. Uprkos tome poslanici trećeg staleža su pozvali zastupnike druga dva staleža da zajedno verifikuju mandate, što bi u suštini označilo početak. Predstavnici druga dva staleža su to odbili, pa su se zastupnici trećeg staleža proglasili Narodnom skupštinom 17. juna. Kralj je poništio odluku Narodne skupštine i proglasio rat trećem staležu naređujući vojsci da uđe u Pariz.

Dovlačenje vojske u Pariz bilo je samo dodavanje ulja na vatru. U gradovima su buktali nemiri još od kraja 1888. godine. U gradovima se palilo i pljačkalo, a najgore je bilo u Parizu. Narod je pohrlio ka glavnim trgovima i u velikim masama uzvikivao parole protiv kralja i monarhije, stajući na stranu Narodne skupštine. Dana 13. jula gomila ljudi je provalila u Dom invalida odakle je uzela 32.000 pušaka. Sutradan su se uputili prema Bastilji i komadantu Bastilje uputili zahtjev za predajom, koji ih je odbio. Naoružana masa se slijevala pod njene zidine. Nekoliko stražara je ubijeno zajedno sa svojim komadantom. Luj XVI je nakon ovog čina bio demoralisan, bila je to prva pobjeda nad monarhijom.

Od tog dana u apsolutističkom životu više ništa neće biti isto. Na scenu su nastupile neke nove snage, sa kojima je stvorena građanska Europa. Danas se u Francuskoj 14. juli slavi kao nacionalni praznik.

Za Intelektualno.com priredio: Dino Hajdar