Damad Mehmed Adil Ferid-paša Efendić je rođen 1853 u Istambulu, a umro 6. oktobra 1923. u Nici (Francuska). Njegov otac – Hasan Seid Izet Efendić, preselio se u Istambul iz rodnog mjesta Potoci kod Pljevalja. Postao je član sultanskog Divana i guverner Bejruta i Sidona 1857. godine. Bio je poznat kao neprijatelj Mustafe Kemala, vjerovatno zbog toga što je znao da Mustafa Kemal želi da sruši dinastiju Osmanlija i i stvori republiku. Zbog toga ga nove lokalne vlasti pod vlašću Mustafe Kemala osuđuju na smrt.
Njegov sin Damad Ferid-paša Efendić, bio je još uspješniji i prodorniji od oca. Postao je zet (damad) sultana Abdulmedžida I jer je bio oženjen sa njegovom ćerkom Medihom Sultan. U vrijeme vladavine njegovog šuraka sultana Mehmeda Vahidedina VI (1918-1922) dva puta je obnašao funkciju velikog vezira (premijera) Osmanskog carstva i to: od 4. marta 1919. do 2. oktobra 1919. godine, a potom i od 5. aprila 1920. do 21. oktobra 1920. godine.
Bio je protivnik ulaska Osmanskog carstva u Prvi Svjetski rat na strani Bloka centralnih sila. Zbog njegove spremnosti da prizna zločine nad Jermenima i učešća u sklapanju mirovnog sorazuma u Sevru, i sumnje da je u dosluhu sa liderima Antante, postao je nepopularan i emigrirao je u Francusku na kraju tursko-grčkog rata.
Godine 1879. Ferid je upisan u Školu islamskih dobrotvornih organizacija u Sidonu. Obavljao je više funkcija u osmanskoj državnoj upravi, a potom službovao u osmanskim ambasadama u Parizu, Berlinu, Sankt Peterburgu i Londonu. Nakon što je postao sultanov zet postao je član sultanovog divana 1884. godine, a zatim stekao 1888. i titulu vezira i dobio čin paše. Zbog izvjesnih nesporazuma sa sultanom Abdulhamidaom II, povukao se iz državne službe, i vratio se u javni život tek 1908. godine kao član Senata Osmanskog parlamenta.
Nakon proglašenja ustavne monarhije imenovan je u skupštinu Ajana. Bio je jedan od osnivača Stranke slobode i sporazuma 1911. godine, favorizirajući liberalizam i jačanje regionalne autonomije, što je bilo u suprotnosti sa politikom Mladoturskog režima.
Dana 11. juna 1919. godine Damad Ferid-paša je zvanično priznao masakre nad Jermenima i bio je ključna figura i inicijator da se osnuje sudski tribunal i osude počinioci ratnih zločina. Njegova prva služba Velikog vezira vremenski se podudarila sa grčkim napadom na Izmir.
Smijenjen je sa ove funkcije 30. septembra 1919. godine, ali nakon dvije kratkotrajne vlade pod Ali Riza-pašom i i Hulusi Salih-pašom, opet je Damad Ferid-paša formirao vladu 5. aprila 1920. godine. Njegova druga vladavina se poklopila sa raspuštanjem osmanskog parlamenta pod pritiskom francuskih i britanskih okupacionih snaga.
Zajedno sa četiri uglednika on je potpisao mirovni ugovor u Sevru 10. avgusta 1920. godine, koji je sadržavao katastrofalne stavke po Osmansko carstvo, što je izazvalo burno nezadovoljstvo u državi prema njemu. On postaje veliki protivnik nacionalnog pokreta koji je predvodio Kemal Mustafa sa centrom u Ankari i sve više sarađuje sa savezničkim okupacionim snagama.
Čak i nakon njegove smjene i formiranja nove vlade pod Ahmedom Tevfik-pašom, on je imao drugojačiji stav. Nakon završetka tursko-grčkog rata (1919-1922) on je tretiran kao izdajnik, zbog čega je 21. septembra 1922. godine emigrirao u inostranstvo. Umro je u Nici 6. oktobra 1923. godine, istog dana kada je turski nacionalni pokret povratio u svoje ruke Istambul, i sahranjen je u gradu Sidonu u Libanu. Iza njega je ostao sin jedinac Ali Fuat-bej.
Piše: Esad Rahić, predsjednik Društva historičara Sandžaka
intelektualno.com
