Prošle godine navršilo se 75 godina od završetka Drugog svjetskog rata, što predstavlja dugi period globalnog mira, bez obrzira na mnoge lokalne sukobe koji su vođeni u međuvremenu. U tom razdoblju, i pored nekoliko ozbiljnih kriza, izbjegnuti su dirketni vojni sudari velikih sila, koji bi čovječanstvo mogli uvući u novi svjetski rat. Također, jedan od razloga za održavanje svjetske stabilnosti jesu i arsenali nukleranog oružja na raznim stranama, čija bi upotreba vodila u opštu kataklizmu. Rezultat je unaprijed poznat, a to je poraz na svim stranama.
Krajem 1918. godine okončan je Prvi svjetski rat, ili Veliki rat, koji je prema nekim procjenama odnio više od 40 miliona života. Sukobila su se dva velika saveza, jedan poznat pod nazivom Antanta, sastavljen na početku od Velike Britanije, Francuske i Ruskog Carstva, i drugi, Sile osovine, koji su činile Njemačko carstvo i Austrougarska. Antanti su se kasnije pridružile još neke zemlje od kojih su najvažnije Sjedinjene Američke Države i Kraljevina Italija, dok su Silama osovine prišli Osmansko carstvo i Kraljevina Bugarska. Iako je neposredni okidač za početak rata bio atentat na prijestolonasljednika Autrougarske, nadvojvodu Franju Ferdinanda u Sarajevu 28. jula 1914. godine, stvarnih razloga je bilo više i imali su puno dublje korjene.
Od mnogih uzroka za početak Prvog svjetskog rata, dva su posebno važna. Na osnovu njih se mogu izvući pouke za sadašnje odnose u svijetu, a posebno na Balkanu, odakle je i tada sve krenulo. Jedan od tih uzroka bio je neravnomjeran ekonomski razvoj blokova, a drugi je porast ekspanzionističkog nacionalizma kao nove ideologije 19. stoljeća. Japan, Italija i Njemačka su kasnile u pozicioniranju svojih država kao velikih sila, dok su Velika Britanija i Francuska bile u ekspanziji. Takvo stanje je stvaralo vidne razlike koje su počele uvlačiti svijet u sukob. U isto vrijeme na tlu multietničkih carevina, kakve su bile Osmanska carevina i Austrougarska, rast nacionalizma stvarao je sve veća politička trenja i nestabilnost. Na prostoru šire Evrope, granice država u mnogim regijama nisu bile istovjetne sa etničkim granicama, što je slučaj i danas. Zajedno s tim procesima razvijali su se sloboda štampe i demokratizacija, stavljajući u fokus obične građane i stvarajući pretpostavke za lakšu manipulaciju masama.
Na koncu svjetski poredak nije mogao izdržati i počelo je njegovo urušavanje. Balkan, na kojem su se različiti uticaji dodirivali, bio je početna kapsula koja je pokrenula domino efekat. Kraj Prvog svjetskog rata je donio potpunu promjenu geopolitičkih odnosa, nestanak Osmanskog, Austrougarskog, Ruskog i Njemačkog carstva, te učvršćivanje dominacije Velike Britanije, Francuske i Sjedinjenih Američkih Država.
Ako je istorija učiteljica života, kako kaže latinska poslovica, onda su očigledne paralele koje se mogu povući između sadašnjosti i događaja od prije stotinjak godina. Živimo u vremenu ubrzane globalizacije koju podstiče sloboda izražavanja putem društvenih mreža i mas medija. Kao suprotnost tome oživljava nacionalizam koji pokušava zaustaviti rađanje novog doba. Između ta dva pola, globalizacije i nacionalizma, nastaju tenzije jer konzervativne snage diljem svijeta teško prihvataju novu stvarnost. Svaka informacija se procesuira na različite načine, i svaka osoba ima mogućnost da kaže šta želi i to pusti u eter. Niko više nije u stanju kontrolisati sadržaj objava koje se plasiraju, niti reakcije koju one izazivaju. Samim tim, teže se kontrolišu i akcije koje iz te razmjene informacija proizilaze. Živimo vrijeme informativnog haosa gdje se teško razaznaje istina od neistine, što stvara pogodno tlo za razne manipulacije.
Koji je efekat takvog stanja u stvarnom životu? Nacionalističke i fašističke snage diljem globusa koriste olakšan pristup medijima i društvenim platformama za jačanje svog uticaja. Na Balkanu je to posebno evidentno jer nacionalizam i fašizam nisu poraženi. Suprotno tome veličaju se ratni zločini i njihovi počinioci, negira se genocid i ne poštuju presude međunarodnih i domaćih sudova. Nema posljedica za one koji s mržnjom i netrpeljivošću govore o drugačijima od sebe, jer uživaju snažnu političku podršku. Slično zlo koje je u prošlom stoljeću dva puta razorilo Evropu ponovo je aktivno kreirajući preduslove za nove sukobe. Posebno zabrinjava što se ne nazire konkretan plan i odlučnost kako to zaustaviti.
Krajem 19. i početkom 20. vijeka takvi procesi su nagrizali, do tada, neprikosnovena carstva. U 21. stoljeću sjeme iste ideje je oživjelo stvarajući ozbiljnu prijetnju miru i stabilnosti. Poredeći razvoj medija tada i sada, vidljive su dvije slične pojave. Krajem 19. vijeka širenjem štampe građani su bili bolje informisani, dok su u prve dvije decenije ovog stoljeća društvene mreže preuzele apsolutnu dominaciju u razmjeni informacija, bez gotovo bilo kakve cenzure. U 19. stoljeću se produbljivala razlika u ekonomskom razvoju između blokova. Danas Rusija zaostaje za Amerikom i Evropskom unijom, Kina je u ekspanziji, i svi žele uticaj na Balkanu na svoj način.
Balkanskim zemljama je pod hitno potrebna implementacija evropskih demokratskih vrijednosti kao i proklamovanih ljudskih prava i sloboda. Ubjedljiva većina građana u zemljama regije, koje su još uvijek van granica Evrope unije, podržavaju EU integracije. U isto vrijeme, balkanske zemlje koje su izvan Evropske unije predstavljaju poligon za nacionaliste prijeteći destabilizaciji cijele Evrope. Integracija u euroatlansku porodicu država uspostavit će trajnu stabilinost na cijelom kontinentu. Uz jaku podršku Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije, to je moguće postići u kratkom vremenu, jer svako odlaganje može donijeti nepredvidive posljedice.
Piše: Adnan Kapo
Izvor: Institut za geopolitiku, ekonomiju i sigurnost
