Djelatnost srpskih nacionalističkih udruženja u BiH u izbornoj kampanji Radikalne stranke 1925. godine

Raspisivanje parlamentarnih izbora za 8. februar 1925. godine u Kraljevini SHS uslijedilo je nakon što je aktualna Pašićeva vlada ostala bez većine u Narodnoj skupštini, pa se kroz nove izbore tražio izlaz iz takve situacije. Česte zloupotrebe parlamentarnog sistema od strane vladajuće partije, većinom Narodne radikalne stranke, karakterisale su parlamentarni sistem Kraljevine. Tako je i ovaj put vlada koja je bila u manjini u parlamentu, a koja je ostala na vlasti kraljevom intervencijom, dobila mandat da raspiše i provede izbore za Narodnu skupštinu.

Glavni cilj Radikalne stranke bio je da svim raspoloživim sredstvima obezbjedi izbornu pobjedu, kako bi se u Narodnoj skupštini stvorila većina koja bi podržala aktualnu vladu Nikole Pašića. U tu svrhu vlada je angažovala skoro cjelokupan državni aparat, prvenstveno policiju i žandarmeriju, kako bi uticala na javno mnjenje u službi Radikalne stranke. Pored državnih organa, veliku ulogu u predizbornoj kampanji Radikalne stranke odigrala su i dva nacionalistička udruženja: Srpska nacionalna omladina (SRNAO) i Udruženje srpskih četnika „Petar Mrkonjić“, koja su imala zadatak da terorom i nasiljem na terenu sprovodu zamisli Radikalne stranke. Obe ove organizacije su uživale ogromnu podršku režima, i cjelokupna njihova djelatnost bila je pod vladinim pokroviteljstvom.

Ove organizacije trebale su djelovati u nacionalno heterogenim područjima Kraljevine, gdje su bila jaka uporišta Opozicionog bloka kojeg su sačinjavale Demokratska stranka, Jugoslavenska muslimanska organizacija, Slovenska ljudska stranka, i Hrvatska republikanska seljačka stranka. Tako je u Bosni i Hercegovini, uoči izbora i na dan samih izbora,  bila izražena aktivnost ovih srpskih nacionalističkih organizacija, koje su na sve načine pokušavale zastrašiti glasače i simpatizere stranaka Opozicionog bloka. Inače se u BiH, kao nacionalno i konfesionalno isprepletenoj zemlji, širenje međunacionalne netrpeljivosti koristilo kao mehanizam za pridobijanje naroda za jednu nacionalnu političku opciju, u čemu je uloga pomenutih udruženja bila prvorazredna.

Prema ocjeni Radikalne stranke, izbori 8. februara 1925. godine trebali su potvrditi da je Bosna nepobitno srpska zemlja, pa tako Srpska riječ, list Radikalne stranke u BiH, u novembru 1924. godine piše: Za Srbiju je Bosna i Hercegovina ono što je za Francusku Elzas i Lorena. Ona je zauvijek spojena sa Srbijom i nema te sile koja je može rastaviti od Srbije. Nikakvo glasanje ne može da izazove imaginarne promjene. Bosna je srpska. I ostaće srpska: milom ili silom. Na tom tragu SRNAO i četnici, kao udarne pesnice režima, rade na mobilizaciji srpskog življa u BiH za Radikalnu stranku. U nizu proglasa izdatih u decembru 1924. i januaru 1925. godine Glavni odbor SRNAO poziva svoje članove da: rade na pridobijanju svih Srba da glasaju za nacionalni blok, i da na taj način omoguće srpsku ideologiju Nikole Pašića; da rade na spriječavanju svih opozicionih stranaka u izbornoj agitaciji, te da osujete njihove glasače da izađu na izbore. U proglasu Glavnog odbora za BiH Udruženja četnika „Petar Mrkonjić“, pored ostalog, ističe se da je: jednoglasno rešeno da udruženje srpskih četnika Petar Mrkonjić svim svojim silama pa i glasanjem pomogne Nacionalni blok Pašićevih Radikala i Pribičevićevih Samostalnih Demokrata … Nastojte, bilo milom ili silom da Nacionalna Radikalna svest iznese konačnu pobedu u budućim izborima za Narodnu skupštinu, pa slobodno recite svim našim prijateljima i neprijateljima da ćete prije svakog neprijatelja te naše države u krvi utopiti nego li dopustiti da propadne to delo našeg oslobođenja…

Članovi ovih udruženja su, vodeći se konstatacijom da treba „milom ili silom“ obezbijediti pobjedu radikala, unosili nemir i strah među biračke mase, izazivali tučnjave, i razbijali organizovane skupove opozicionih stranaka. Njihov teror kulminirao je na dan izbora. U Gračanici su naouružani srnaovci upali na jedno glasačko mjesto, i tom prilikom ubili jednog, a teže ranili još dva čovjeka. Na biralištu u Šerijatskoj školi u Sarajevu, došlo je do otvorenog sukoba i tučnjave, jer je predsjednik biračkog odbora, inače predsjednik glavnog odbora Udruženja četnika za BiH, otežavao glasanje Bošnjacima i Hrvatima. Nakon sukoba, srnaovci i četnici su demonstrirali Sarajevom, prilikom čega su napali zgradu redakcije Jugoslavenskog lista. Sličnih ispada pripadnika ovih nacionalističkih organizacija bilo je i u Banja Luci, u Tuzli, i u još nekim bh. gradovima.

Kampanja Radikalne stranke, pomognuta terorom i nasiljem SRNAO-a i četnika, polučila je određene rezultate. Narodna radikalna stranka je u BiH osvojila 183.308 glasova, odnosno 37.1 %. To je ubjedljivo najbolji rezultat ove stranke u BiH na jednim izborima za vrijeme Kraljevine SHS. Ipak, većina ovih glasova je došla od strane srpskog naroda u BiH, dok su Bošnjaci i Hrvati, uprkos zastrašivanju, većinu svojih glasova dali JMO-u, odnosno HRSS-u.

Za Intelektualno.com piše: Dino Hajdar