Crveni Kmeri: Sumnja na svakoga kao državna ideologija

Crveni Kmeri postali su sinonim za “teror komunizma”. Bez obzira na kontekst u kojem danas neko predstavlja ideju „društva budućnosti“, Pol Pot i njegov navodni ‘komunizam iz kamenog doba’ uvijek se poziva kao protuargument, zajedno s KGB-om i Berlinskim zidom, Staljinom i Gulagom, kao primjer svima šta se dešava ako ljudi pokušaju naglo korjenito promijeniti društvo. Ideja “Demokratske Kambodže” čini se da je stvorena u tu svrhu: grupa lijevih studenata u Parizu nailazi na marksizam; kasnije se pridružuju Komunističkoj partiji, vraćaju se u svoju matičnu zemlju, odlaze u podzemlje nakon nekih pokušaja političkih reformi, dolaze na vlast preko gerilske borbe i tada kreiraju režima terora. Svi stanovnici gradova protjerani su na sela, ukida se novac, a zatim i privatno vlasništvo, stanovništvo je dužno uniformno se odijevati i graditi komune, da žive, rade i jedu zajedno.

Za bolje razumijevanje ideje i razloga pobjede Crvenih Kmera 1975. godine, kratki sinopsis historije Kambodže može biti od pomoći. Nakon Drugog svjetskog rata, marksističko-lenjinističke gerilske trupe nanijele su niz poraza francuskoj kolonijalnoj sili. Zajedno sa Vijetnamom i Laosom, Kambodža, pod kraljem kojeg su postavili Francuzi, postala je nezavisna. Kralj Sihanouk uređivao je kambodžansku politiku od 1953. do 1970. godine, uključujući kratko razdoblje kada se odrekao prijestolja. Njegovu politiku nazivali su “budističkim socijalizmom”, a ta je veza između ideje o nekakvoj komunalnoj ekonomiji i religioznog ideala utemeljenog na apstinenciji i štedljivosti već nagovještavala karakter države kakvom će Kambodža biti tokom vladavine Crvenih Kmera. Ovaj “narodni socijalizam” nije imao nikakve veze sa dobrobiti ljudi ili čak djelomičnim ispunjavanjem njihovih potreba. Više od 90 % stanovništva bavilo se poljoprivredom, koja je osim ogromnog dijela rezerviranog za kralja bila usmjerena na prosto preživljavanje.

Kadrovi Crvenih Kmera često su bili studenti koje je Sihanoukov režim 1950-ih poslao u Pariz i koji su tamo stupili u kontakt sa tamošnjom Komunističkom partijom. Kao i nekoliko preostalih kadrova Komunističke partije Indokine, i ovi su studenti bili prije svega gorljivi rodoljubi, ali prilično nezadovoljni socijalnim, ekonomskim i političkim uslovima. Oni su se od običnih rodoljuba razlikovali po tome što su stupili u kontakt sa “marksizmom”. Za većinu njih to je značilo da je historija historija klasnih borbi, da su kapitalisti „zlo“, a radnici „dobro“. Kasniji Crveni Kmeri  i mnogi drugi intelektualci iz nedavno ili uskoro nezavisnih zemalja, čini se, nisu usvojili od Marxovog rada ništa više do ideju klasne borbe. Ali čak i sa ovim, ne osobito dubokim uvidom, mogli su pretpostaviti da je nacionalizam samo „izraz  autohtone buržoazije čiji je cilj eksploatacija zemlje za vlastiti profit“. Ta opservacija nije poslužila da se nacionalizam odbaci, već da se Crveni Kmeri instaliraju na poziciju negdašnje buržoazije.

Kad su SAD odlučile bombardirati  kambodžanski teritorij, jedna od mnogih tajnih operacija Nixonove administracije, Sihanoukov režim prekinuo je sve odnose sa SAD-om i intenzivirao progon Kmere, koji su postajali sve više popularan nakon dugih godina opskurnosti. Neki desničarski oficiri, zabrinuti zbog rastuće komunističke prisutnosti u javnosti nisu smatrali strategiju režima koherentnom, te izvode državni udar 1970. godine, dok je kralj bio u državnom posjetu SSSR-u. Iznenada, Kambodža postaje republika pod vodstvom generala Lon Nol-a. Ovaj ‘republički’ režim usko je sarađivao sa SAD-om, omogućujući bombardovanje kambodžanskog teritorija, pa je čak tajnim kanalima dobivao vojnu pomoć u borbi protiv komunističkih gerila.

Podrška komunističkoj gerili povećavala se rastućom bezobzirnošću rata protiv stanovništva i velikim brojem smrtnih slučajeva uzrokovanih bombardovanjem američke avijacije. U ovoj situaciji Kinu je odlučila bivšeg kralja Sihanouk nagovoriti da preuzme vodstvo nad Demokratskom Kambodžom, a da Crveni Kmeri budu glavni stub njegove vlasti. Jednako korumpiran, neučinkovit i brutalan režim Lon Nol-a nije imao šanse protiv ove neobične koalicije, pogotovo jer su SAD sredinom 1970-ih odlučile da više ne trebaju demonstrirati svoj vlast u Indokini, što je dovelo do napuštanja režima Južnog Vijetnama i Kambodže. U Vijetnamu je to dovelo do pobjede Komunističke partije. U Kambodži su Crveni Kmeri već 18. aprila 1975. godine slavodobitno paradirali ulicama Pnom Pena.

Prvi službeni čin novih vladara, koji su u početku sebe nazivali “Angkar” (što znači nešto poput “organizacija”), bio je da svim stanovnicima preko zvučnika najave da imaju 48 sati da očiste Pnom Pen. Broj stanovnika u glavnom gradu je porastao sa 600.000 na dva miliona tokom rata, uključujući mnoge izbjeglice. Sada su novi vladari rekli stanovnicima da je bombardiranje američkog ratnog zrakoplovstva neizbježno i da će evakuacija trajati samo sedam dana. Od vrtića do jedinice intenzivne njege svi stanovnici morali su krenuti pješke. Nakon izlaska iz grada podijeljeni su u seoske zajednice. Tokom sveopšteg marša ka selima koji su trajali danima i sedmicama, stanovništvo je bilo bez hrane i vode, mnogi su bili izloženi premlaćivanjima, silovanjima i pogubljenima.

Brutalno premještanje gradskog stanovništva od strane Kmera često se tumači kao pokušaj izgradnje „seljačkog komunizma“, „agrarne komunističke utopije“ ili „komunizma kamenog doba“ ili kao opsesivnu romantičarsku iluziju „okretanja sata natrag.” Čitav slogan „Ako imamo rižu, možemo imati sve“ čini se da znači upravo ovo: usko ograničenje na poljoprivrednu proizvodnju, a ponajviše na proizvod od kojeg je život kambodžanskog stanovništva ovisio.

Nemogućnost da se plan ostvari dovela je do kreiranje politike usmjerene protiv manjina. U načelu, sumnja je bila usmjerena prema vijetnamskoj i kineskoj manjini koja je u starom društvu većinom bili zanatlije i trgovci, a također i protiv muslimanske manjine, koja u očima CPK ne pripada tradicionalnom kmerskom društvu kojeg karakteriše uzgajanje riže, ali i zbog svog religijskog uvjerenja, te ribolova kao „nekmerskog zanimanja“.

Stanovnici grada posmatrani su kao „retrogradna buržoazija“, pobornici starog režima. Neki od njih optuženi su za pomaganje starom režimu. Generalno se pravila razlika između građana koji su „na vrijeme prešli“ na stranu Crvenih Kmera i onih koji su do kraja zadržali neprijateljski stav. Razvila se i ideja unutrašnjeg neprijatelja unutar Partije, kao mehanizma da se opravdaju neostvareni planovi. 

U početku su Crveni Kmeri uglavnom ubijali pristalice starog režima, vojnike trupa  Lon Nol-a, urbane intelektualce, a zatim i ljudi koji su se vratili iz egzila, pogrešno pretpostavljajući da je rat završen i da bi mogli pomoći razvoju Demokratske Kambodže. No, Crveni Kmeri uskoro počinju mučiti i ubijati ljude iz vlastitih redova. Optužba je najčešće bila špijunaža. Teror se proširio i na seoski kraj, nad svima koji nisu ispunili traženo radno vrijeme, koji su „krali“ prinose žetve ili su se usudili potajno zaklati životinju. Bolesni, stari, hendikepirani bili su označeni kao beskorisni, te zbog toga ostavljani da umru od gladi ili bili ubijeni.

Oni koji su se šalili sa Angkarom, kritikovali neku mjeru ili su se pokazali kao “neprijatelji” režima na neki drugi način rijetko su preživjeli. Čak i ako se neko  srušio tokom rada, ili ako bi se odvažili na spolne odnose bez dopuštenja, suočavali su se sa javnim ponižavanjem u najboljem slučaju, često i sa rigidnijim oblicima kazne, a ponekad čak i smrću. Procjenjuje se da je Kambodža imala oko 7,4 milijuna stanovnika 1975. godine, a do 1979. godine broj se smanjuje na 5,8 miliona.

Nakon višestrukih upada Crvenih Kmera i žestokog propagandnog rata, vijetnamske trupe ušle su u Kambodžu krajem 1978. godine i za manje od tri sedmice uklonile režim Pola Pota. Nakon toga, Pol Pot i njegovi drugovi (koji su i dalje bili međunarodno priznati kao ‘legitimna vlada’ Kambodže) upravljali su izbjegličkim kampovima na Tajlandu i nekim teško pristupačnim kampovima u pograničnim dijelovima Kambodže.

Za Intelektualno.com piše: Faris Marukić