Nakon aneksije Austro-Ugarska povlači svoju vojsku, što je dovelo do balkanske krize 1912 -1913. godine. Ishod aneksione krize ubrzao je namjeru balkanskih država da se obračunaju sa Osmanskim carstvom. Za Bošnjake (tada Muslimane) balkanski ratovi su i više nego poražavajući. Svi snovi o vraćanju Turske su nestali i Bošnjaci su morali prihvatiti evropsku civilizaciju. S obzirom na blizinu dešavanja i odlučnost Srbije da se Austro-Ugarska ukloni sa teritorija, u Monarhiji je izbio strah od mogućih sukoba, te su oni vršili mobilizaciju, kako bi spremni dočekali sukobe.
Organizacija vojnih snaga na tlu Bosne i Hercegovine
Pred sami Balkanski rat grof Berchtold je u julu 1912. godine zastupao mišljenje da bi u slučaju pojave sukoba Monarhija morala povećati broj trupa na granici, te na taj način pokazati da je ona sila bez koje se ne mogu rješavati pitanja u njenom komšiluku, a koja imaju uticaj i na privredni razvoj Monarhije. Sam General Potiorek tražio je 1. oktobra da se kod svih komandi, jedinica i ureda u Bosni i Hercegovini uspostavi ratno stanje. Ministarstvo rata nije odgovaralo na ovaj zahtjev, te ga je Potiorek obnovio. On je smatrao da bi Srbija i Crna Gora mogli krenuti na Monarhiju, te bi im trebalo 2-3 sedmice za mobilizaciju. Zbog toga Potiorek nije želio ništa rizikovati. Ministarstvo rata je potom odobrilo zahtjev, te je u Bosni i Hercegovini formirano 5 baterija brdske artiljerije i dvije haubičke baterije. U zemlji su se ukupno nalazile 24 baterije brdskih topova i 8 baterija poljskih haubica, sa ukupno 112 oruđa.
U decembru 1912. general Potiorek je uputio pismo načelniku Generalštaba Conradu von Hotzendorfu o stanju u bosanskohercegovačkim jedinicama. On govori kako računa na mogućnost dezertiranja u slučaju da dođe do sukoba sa Srbijom i Crnom Gorom. To znači da u slučaju rata pravoslavno stanovništvo bi prelazilo na protivničku stranu. To nam objašnjavaju i česti sukobi između Bošnjaka i Srba. U isto vrijeme, s obzirom na ishode Prvog balkanskog rata, gdje je Turska dosta daleko od Bosne i Hercegovine u odnosu na raniji period, to bi značilo da bi okosnicu Austro-Ugarske vojske u ovom ratu činilo bošnjačko stanovništvo. Jer, u datom trenutku, Bošnjaci ne bi imali sultana kao zaštitinka, već cara. U nastavku svog pisma Potiorek govori da bi ih trebali zamijeniti jedinicama iz unutrašnjosti Monarhije, što nam zapravo govori da taj broj vojnika koji bi prešao na protivničku stranu, ne bi bio mali i zanemarljiv, iako Potiorek u nastavku pisma navodi „da će časno vršiti dužnost čak i ako jedan mali dio vojnika otpadne.“ Odgovor Conrada glasio je da treba obratiti pažnju na prijelaze na Drini – Bukovu stijenu kod Višegrada, Foču i Goražde. Ovo nam govori o ozbiljnosti situacije i jakom uticaju Balkanskih ratova na Bosnu i Hercegovinu, te da su i Austrijanci shvatili ozbiljnost situacije i nastojali osujetiti ambicije Slavena, a to je brisanje velikih carstava sa Balkana i ujedinjenje svih Slavena u jednu državu.
Demonstracije u Sarajevu
Nakon pobjede Srbije u Sarajevu je došlo do antiaustrijskih demonstracija koje su pripremili Srbi. Prema izvještaju Vladinog komesara grada Sarajeva u demonstracijama su uzeli učešća i učenici srednjih škola. Također, Bošnjaci su organizovali protivdemonstracije. Skupili su se u čaršiji gdje je aklamiran car, a po povratku su se čuli antisrpski povici. Potom je Potiorek ispitivao potpisnike deklaracije i svi su se pravdali govoreći kako su to simpatije i da nije ništa protiv Austro-Ugraske, ali možemo vidjeti da je Deklaracija nanijela mnogo štete političkom ugledu Monarhije. Odnosi bosanske Vlade i genrala Potioreka sa Srbima ušli su u oštriju fazu. U tuzlanskom okrugu, tamo gdje su Bošnjaci većina, izglasali su novčane priloge za austrougarske trupe, koje su boravile u Bosni i Hercegovini.
Pojedini vladini funkcioneri u Sarajevu ocjenjivali su početkom 1913. godine da se mišljenje, držanje i djelatnost cijelog stanovništva nalazi pod uticajem balkanskih ratova. Tu se u prvom redu misli na Bošnjaci i Srbe čiji su se odnosi zaoštrili, a naročito odnosi njihovih političkih predstavnika. Odjek balkanskih ratova, ratna atmosfera koja je stvorena u državi zahvaljujući koncentracijom velikog broja austrougarskih trupa, zaoštravanje unutrašnjih odnosa i zavođene izuzetnih mjera u maju 1913. godine dalo je ocjenu da je Bosna i Hercegovina doživjela ratove kao da je i sama učesnica. Dolazilo je do masovnih tuča između Bošnjaci i Srba, a vlasti su nekada morale da posegnu za najvišim policijskim kaznama.
Skadarska kriza
Zbog zaoštravanja Skadarske krize, general Potiorek je krajem aprila 1913. godine tražio poduzimanje hitnih mjera ukazujući šefu Generalštaba hitnost da se pozove sva bosanskohercegovačka rezerva. Razlog zbog kojeg se odlučio na ovaj potez su objašnjavani u izvještajima koje je slao ministru von Bilinskom, a to je opasnost od prelaska vojnika iz Bosne i Hercegovine u Srbiju, te da postoji opasnost da oni krenu protiv Monarhije. Možemo zaključiti da broj vojnika koji je prelazio u Srbiju nije bio mali, i da je bilo potrebno povećati trupe u Bosni i Hercegovini pozivom rezervista. Da bi se spriječio prelazak vojske iz Monarhije, zakonskim odredbama su uvedene zatvorske i novčane kazne za iseljavanje. Potiorek je početkom maja 1913. godine suspendovao osam najznačajnijih članova Ustava, te se izdaju novi propisi kojima se ograničava kretanje stranaca, prozvodnja, prodaja, nošenje municije i oružja, a sva građanska lica se stavljaju pod vojno-sudsku vlast. Pooštren je krivični postupak, ograničena je štampa, te se ukidaju sva srpska privredna, kulturna, prosvjetna, gimnastička i druga kulturna društva. Pošto se crnogorska vojska povukla, ove odluke su ukinute. U ovom periodu se osjetilo da bi moglo doći do sukoba sa Crnom Gorom, za što je bila potrebna mobilizacija. Međutim, u maju se stanje smirilo. Zbog toga dolazi na red pitanje, šta učiniti sa 48.000 rezervista. Zato je car 9. maja 1913. izdao naredbu kojom su rezervisti otpušteni.
Za Intelektualno.com piše: Alen Borić
