Benjamin Kallay: Prvi diplomatski angažman je imao u Srbiji kao generalni konzul Austrougarske Monarhije

Benjamin Kallay nalazio se na poziciji zajedničkog ministra finansija Austrougarske monarhije, ujedno i na poziciji vrhovnog upravitelja nad Bosnom i Hercegovinom od 1882. godine, pa do svoje smrti 1903. godine. Preuzimanje ove funkcije u njegovoj nepunoj 43. godini života, rezultat je rano započete političke karijere i njegove brze afirmacije u diplomatskoj službi Monarhije. Prvi diplomatski angažman Kallay je imao u Srbiji kao generalni konzul Monarhije u Beogradu, gdje se bliže upoznao sa političkim tokovima u ovom dijelu Europe.

Kallay se rodio 22. decembra 1839. godine u Pešti u porodici koja je pripadala starom plemićkom rodu, a njegov otac Ištvan je bio visoko obrazovan čovjek koji je u političkoj karijeri dospio do položaja lokalnog sreskog administratora. On je umro 1845. godine kada je Kallay imao svega 5 godina, a od tada potpunu brigu o njemu preuzima njegova majka. Na univerzitetu u Budimpešti Benjamin Kallay studira pravo i ekonomiju. Uporedo s tim uči i nekoliko stranih jezika, zbog čega je tečno govorio, pored njemačkog, grčki i srpski jezik. Također je poznavao turski i ruski jezik. Pored izučavanja stranih jezika, na buduću Kallayevu karijeru presudan uticaj imalo je njegovo rano upoznavanje i istraživanje „srpskog pitanja“.

Benjamin Kallay je veoma rano uočio šta za  Ugarsku znači srpsko pitanje, i šta ono znači uopšte. Tako je Kallay na početku svoje karijere počeo politički da djeluje među ugarskim Srbima, nadajući se da bi njihovom podrškom obezbijedio sebi poslanički mandat. Iako na izborima 1865. godine nije uspio dobiti mandat, svojim djelovanjem u toku predizborne kampanje stekao je simpatije tamošnjih Srba, koji su mu dali nadimak Srboljub.

Svojim intelektualnim radom i pokazivanjem interesa prema istočnom pitanju, Benjamin Kallay je veoma rano stekao pažnju vodećih političkih ličnosti Ugarske, prvenstveno barona Józsefa Eötvösa i grofa Juliana Andrassya. Poznastvo i prijateljstvo sa grofom Andrassyem imalo je presudan uticaj na nastavak karijere Benjamina Kallaya. Razlog tome je bila Andrassyeva politika, koji je kao ministar-predsjednik Monarhije vodio politiku koja je težila poptunoj dominaciji Monarhije na Balkanu. Za provođenje takve politike trebalo je istisnuti ruski uticaj sa tog prostora, odnosno iz njegovog epicentra, Srbije. Upravo je u Benjaminu Kallayu grof Andrassy vidio pogodnu ličnost koja bi u Beogradu radila za interese Ugarske i Monarhije.

Dana 19. aprila 1868. godine Kallay je stupio na poziciju generalnog konzula u Srbiji, a na toj poziciji je ostao narednih sedam godina. U početku svog rada u Beogradu nastupa u dvostrukoj funkciji: razvijajući diplomatsku aktivnost kao zastupnik Monarhije, te kao zastupnik nacionalnih interesa Ugarske. Glavni njegov zadatak bio je da kod vodećih srpskih političkih krugova predstavi Monarhiju kao dobrog komšiju, te da na taj način odstrani ruski uticaj iz Beograda. Ovom zadatku Kallay posvećuje ogromnu pažnju koristivši svaku priliku koja mu se ponudi da bi Monarhiju predstavio u takvom svjetlu. Kallay se zalaže da austrougarska diplomatija utiče na Portu da Milanu Obrenoviću dadne nasljedno kneževsko pravo, također Monarhija, na zahtjev Kallaya, 2. decembra 1868. godine zaključuje sa Srbijom poštansku konvenviju, što predstavlja korak dalje u emancipaciji Srbije od Osmanskog Carstva. Ovi postupci Kallayu donose simpatije vodećih srpskih političkih krugova.

Kallay je bio uvjeren da bi prevladanjem austrougarskog uticaja na Srbiju u odnosu na ruski, Srbija postala najjača barijera protiv ruskih aspiracija na Balkanu. Da bi se stvorila takva Srbija odana Monarhiji, prema Kallayu bilo je potrebno da se podrži ostvarivanje srpskog nacionalnog programa, u kojem je centralnu ulogu igrala Bosna i Hercegovina. Ustupanje Bosne i Hercegovine Srbiji ostvarila bi se dva izuzetno važna politička cilja za Monarhiju. Prvi cilj je odvajanje Srbije od Rusije,a drugi je stvaranje trajnog rascjepa između Srba i Hrvata. S obzirom da su i jedni i drugi pretendovali na BiH, njeno ustupanje jednoj strani dovelo bi do raskida srpsko-hrvatske saradnje i jugoslavenskih planova čija bi realizacija bila pogubna za Monarhiju.

Plan o ustupanju Bosne i Hercegovine Srbiji Benjamin Kallay napušta 1871. godine, kada dolazi do promjene ravnoteže snaga u Europi ujedinjenjem Njemačke. Napuštanje ovog plana dovodi do zaoštravanja odnosa između Srbije i Austrougarske, što rezultira Obrenovićevom posjetom Rusiji u oktobru iste godine, čime je obilježen proruski kurs srpske politike. Kallay od tada zauzima neprijateljski stav prema svim zahtjevima srpske vlade. Protivio se zahtjevu Srbije za ustupanjem Malog Zvornika, jer bi se tim činom „samo podigao ugled Srbije i Rusije“, te se kod vodećih ugarskih političkih krugova zalaže za zadovoljenje nekih hrvatskih zahtjeva, kako bi se sada Hrvati iskoristili u borbi protiv Srbije i ruskog uticaja.

Tokom svog boravka u Beogradu Kallay je dobro upoznao život i običaje naroda, putujući mnogo po ovoj zemlji. Veliku pažnju je posvećivao političkim kretanjima u ostatku Balkana, pogotovo prilikama u BiH. Sa austrougarskim konzulatom u Sarajevu bio je u stalnom kontaktu, a 1872. godine je posjetio Bosnu i Hercegovinu. Kallayeva služba u Beogradu pripremila ga je za buduće diplomatske aktivnosti Monarhije na ovom području, jer je slovio za odličnog poznavaoca prilika u balkanskim zemljama. No, sve što je Benjamin Kallay radio tokom svog mandata u Beogradu, radio je u cilju izvlačenja maksimalne koristi za njegovu državu i ostvarivanja što bolje pozicije na Balkanskom poluostrvu za Monarhiju.

Na lični zahtjev razriješen je dužnosti generalnog konzula u Beogradu 1875. godine, zbog želje da u političkom životu Monarhije i Ugarske stekne jednu od vodećih uloga. Ipak su sudbina i politika htjela da se Kallay ubrzo vrati na ovo područje, u svojstvu zajedničkog ministra finansija Monarhije koji je imao vlast nad okupiranom Bosnom i Hercegovinom.

Za Intelektualno.com piše: Dino Hajdar