Žandarmerija je, za okupacionu upravu u BiH, imala veoma veliki strateški značaj. Ova vojno-policijska formacija predstavljala je jedan od najznačajnijih faktora uprave Austrougarske monarhije u BiH, i njenoj organizaciji posvećena je velika pažnja. Žandarmerija u BiH formirana je odmah nakon čina okupacije 1878. godine, a prvi statut žandarmerijskog korpusa u okupiranoj zemlji odobrio je austrougarski car 4. marta naredne godine. Prema statutu i kasnijoj odluci cara o popunjavanju žandarmerije u BiH, korpus je trebao da broji: 37 oficira, 127 podoficira i 1837 žandarma. Ovaj broj je trebao da se povećava u skladu sa rastom budžeta okupirane zemlje.
Nakon dolaska Benjamina Kallaya na mjesto Zajedničkog ministra finansija Monarhije, a samim tim i na mjesto vrhovnog upravitelja nad BiH, dolazi do definitivnog regulisanja položaja žandarmerije u BiH. Kallay je žandarmeriju smatrao jednim od temelja austrougarske uprave u BiH, te se pitanju njenog organizovanja i učvršćivanja u zemlji ozbiljno posvetio. Kallayev režim odmah pristupa usvajanju novog statuta, čiji je cilj bio da se žandarmerija prilagodi potrebema civilne okupacione uprave. Prema novom statutu žandarmerijski korpus postaje podređen političkim vlastima, odnosno Zemaljskoj vladi u Sarajevu, a preko nje Zajedničkom ministru finansija Monarhije. Vlast nad žandarmerijom na teritoriji sreza i okruga imala je sreska i okružna vlast, pod čijom se ingerencijom nalazilo pitanje sigurnosti na lokalnom nivou.
Statut je, pored administrativnih pitanja, regulisao i pitanje brojnog stanja i regrutovanja novih kadrova u korpus. Masovnost žandarmerijskog korpusa u BiH određivao je car posebnim ukazom, na prijedlog Zajedničkog ministra finansija, dok je o broju i razmještaju žandarmerijskih stanica odlučivao zemaljski poglavar, ili civilni adlatus kao njegov zamjenik. Ljudstvo žandarmerije popunjavalo se na dva načina: Popunjavanjem korpusa domaćim ljudima, ili regrutovanjem kadrova iz drugih dijelova Monarhije, pod uslovom da se iskazali u dosadašnjoj vojnoj službi, te da poznaju „zemaljski“ ili neki drugi slavenski jezik. Kasnija praksa je pokazala da se veći broj žandarma regrutovao van granica BiH, a procentualni udio domaćeg kadra u korpusu 1902. godine iznosio je samo 11.95%. Po pitanju oficirskog kadra, popunjavanje korpusa regulisano je na drugačiji način. Naime, oficiri su se trebali regrutovati samo iz redova žandarmerije drugih dijelova Monarhije, ili iz aktivnog oficirskog kadra vojske i domobranstva oba dijela Monarhije. Oficire žandarmerijskog korpusa imenovao je car, na prijedlog zemaljskog poglavara.
Kako bi okupaciona vlast pokazala kako je žandarmerija prilagođena prilikama i načinu života u BiH, žandarmi su, uz prikladnu uniformu, na glavi nosili tamnocrveni fes sa crnom kićankom.
Broj ljudstva i masovnost žandarmerijskog korpusa, kroz čitavo razdoblje Kallayevog režima, bilježio je konstantan rast. U vrijeme osnivanja, korpus u svom sastavu ima 1.837 ljudi, a deset godina kasnije taj broj se popeo na 2.000. Na kraju Kallyevog mandata 1903. godine korpus je brojao 2.350 žandarma, oficira i podoficira, raspoređenih u 8 kotarskih krila, 28 vodova i 263 lokalne stanice. Rastom korpusa rasli su i finansijski izdaci za njegovo izdržavanje. Režim se kroz čitav period uprave trudio da korpus opremi modernim rekvizitima i oružjem. Ukupni troškovi izdržavanja korpusa 1903. godine iznosili su 1.709.459 forinti, odnosno 7.5% ukupnih izdataka iz zemaljskog budžeta za 1903. godinu. Poređenja radi, Češka je za svoju žandarmeriju te iste godine izdvajala pola miliona forinti manje, a imala je 6 miliona stanovnika više u odnosu na BiH. Ova činjenica dokazuje kolika je bila važnost žandarmerije u BiH za Monarhiju, kao jednom od najvažnijih faktora mira i stabilnosti okupacione uprave u zemlji.
Za Intelektualno.com priredio: Dino Hajdar
