Piše: Admir Lisica
Autor je magistar historije, istraživač u oblasti regionalnih političkih odnosa, međunarodnih politika i dijaspornih zajednica
U kontekstu aktuelnih geopolitičkih odnosa, koji su rezultirali energetsku krizu svjetskih razmjera, mnoge zemlje su primorane da pronađu nove partnere koji će im olakšati opskrbu potrebnim energentima.
Uz arapske zemlje u kojima evropske zemlje vide potencijalnu zamjenu za Rusiju, jedna od zemalja koja se nameće kao potencijali evropski partner u kontekstu prevazilaženja novonastale situacije jeste Azerbejdžan, država koja se s pravom može svrstati u red nadolazećih energetskih giganata.
U Bosni i Hercegovini i ostatku regiona se ne zna puno o bogatoj historiji ove zemlje, koja u posljednjih nekoliko godina nastoji kroz različite projekte povećati svoje prisustvo na Zapadnom Balkanu. Rast i razvoj Azerbejdžana u posljednjih pedeset godina godina u velikoj mjeri se povezuje sa nekadašnjim predsjednikom ove zemlje Hejdarom Alijevim, koji je preminuo 12. decembra 2003. godine.
Alijev je rođen 1923. godine u Nahičevanu, a za njegovu cjelokupnu karijeru tokom postojanja SSSR-a i kasnije nezavisne države Azerbejdžan veže se kontinuirana posvećenost problemima koji opterećuju građane Azerbejdžana i njegovo državničko opredjeljenje. Tokom 1969. godine stupio je na dužnost prvog sekretara CK AZKP, a vrijeme provedeno na ovoj poziciji (od 1969. – 1983. godine) iskoristio je za unutrašnje reforme i kadrovske promjene za koje je smatrao da su nužne u kontekstu jačanja pozicije Azerbejdžana. Prema njegovim savremenicima i analitičarima, Alijev se trudio da podigne životni standard u Azerbejdžanu, na način da je podsticao razvoj ekonomije, uz izbjegavanje konflikta sa zvaničnom Moskvom. O tome svjedoči i činjenica da je Alijev imao izuzetno korektne odnose sa generalnim sekretarom SSSR-a, Leonidom Breženjevom.
Prekretnica za Alijeva, ali i cjelokupno azerbejdžansko društvo jesu zločini sovjetske vojske u Bakuu 1990. godine, kada Alijev istupa iz tadašnjeg komunističkog vodstva. Zajedno sa svojim saradnicima od tog trenutka radi na implementiranju svih potrebnih segmenata u kontekstu izgradnje nezavisnog Azerbejdžana. U oktobru 1991. godine, a uslijed turbulentnih političkih odnosa unutar tadašnjeg SSSR-a, Azerbejdžan postaje nezavisna država. Važno je napomenuti da krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina, zbog teritorijalne pretenzije susjedne Armenije, rastu napetosti između Armenije i Azerbejdžana, koji rezultiraju armenskim napadom na Azerbejdžan i brutalnim zločinima nad Azerbejdžancima u gradu Hodžaliji.
Usljed ovih napada ubijeno je 613 ljudi, uključujući 103 žene, 63 maloljetna djeteta, 70 staraca. 1275 ljudi je zarobljeno, osam porodica je u potpunosti uništeno, 25 djece je izgubilo oba roditelja, 130 djece je izgubilo jednog roditelja, a prema navodima 56 ljudi je ubijeno na izuzetno brutalan način. Teritorija bivše autonomne oblasti Nagorno Karabah i pogranične regije koje ne ulaze u sastav ove oblasti okupirani su od strane vojske Armenije i armenskih plaćenika iz mnogih zemalja svijeta. Cjelokupna situacija dovela je do određenih kriza unutar vojnog i političkog vodstva Azerbejdžana, koje uspješno rješava upravo Hejdar Alijev, uz vlastito posredovanje.
U junu 1993. godine Alijev je izabran za predsjednika Narodne Skupštine Azerbejdžana, a u oktobru iste godine nakon ubjedljive pobjede na referendumu sa 98,8 posto podrške, postaje predsjednik Azerbejdžana. Od tog trenutka Azerbejdžan kreće sa užurbanim razvojem, koji je potaknut značajnim međunarodnim naftnim ugovorima. Osim toga, Azerbejdžan se tokom devedesetih godina prošlog stoljeća usmjerio i na unapređenje općeg imidža Azerbejdžana u svijetu, ali i na jačanje diplomatskih odnosa na Istoku i Zapadu. Veliki infrastrukturalni projekti koje je potencirala vlast predvođena Alijevim, pozicionirali su glavni grad Baku u red svjetskih metropola.
Azerbejdžan je razvio izuzetno dobre odnose sa Republikom Turskom, što je dodatno unaprijeđeno i nakon smrti Hejdara Alijeva 2003. godine. Naime, aktuelni predsjednik Azerbejdžana Ilham Alijev, uspio je izgraditi izuzetno značajne odnose sa turskim predsjednikom Recepom Tayipom Erdoganom, a iz obje države se često može čuti krilatica “Jedan narod, dvije države“, koji potvrđuje tezu o jakim Azerbejdžansko-Turskim odnosima u kontinuitetu.
Azerbejdžan usput djeluje balansiranom i izuzetno pronicljivom diplomatskom umijeću utemeljitelja modernog Azerbejdžana, Hejdaru Alijevu, tokom čije vladavine je u periodu od četiri i po godine (od 1999. – 2014. godine) na mjestu ministra vanjskih poslova bio i iskusni diplomata Vilayat Guliyev. U kontekstu Bosne i Hercegovine, ali i regiona, značajno jeste da je upravo Guliyev odnedavno imenovan za ambasadora Azerbejdžana u Bosni i Hercegovini.
Jasan znak da Azerbejdžan šalje u Bosnu i Hercegovinu jednog od najiskusnijih diplomata, govori o interesu Azerbejdžana za Bosnu i Hercegovinu. Ovaj trenutak bi vlasti u Bosni i Hercegovini morale iskoristiti kao uvod u jačanje diplomatskih odnosa Azerbejdžana i Bosne i Hercegovine, koji su još davno u svojim glavnim gradovima Sarajevu i Bakuu imenovali ulice u znak promovisanja prijateljskih odnosa. Ove dvije države imaju izuzetno sličnu prošlost u kontekstu ratnih dešavanja tokom devedesetih, jer su obje zemlje iskusile agresiju separatističkih snaga, što u velikoj mjeri olakšava međusobno razumijevanje prošlosti ova dva naroda. Svake godine 12. decembra, na dan smrti Hejdara Alijeva, u Azerbejdžanu se obilježava “Dan sjećanja na opštenacionalnog lidera druželjubljivog Azerbejdžana“.
Vrijedi spomenuti da se ove godine ovaj datum obilježava i u Bosni i Hercegovini u ime ambasade Azerbejdžana i malobrojne dijaspore u našoj zemlji. U trenutnoj konstalaciji odnosa, Azerbejdžan se nameće kao nadolazeći energetski gigant, što bi svakako trebalo biti zanimljivo Bosnu i Hercegovini. Također, izuzetno dobri odnosi na relaciji Bosna i Hercegovina – Turkiye – Azerbejdžan, veoma su dobro polazište za izgradnju jačih diplomatskih, ekonomskih i drugih odnosa između Azerbejdžana i Bosne i Hercegovine. Vanjska politika Bosne i Hercegovine treba da bude zasnovana na održavanju i jačanju diplomatskih odnosa, a u upravo u tom smjeru treba djelovati i prema Azerbejdžana, kojem se Bosna i Hercegovina mora nametnuti kao glavni partner na prostoru Zapadnog Balkana. Koliko bitnost prisustva Azerbejdžana na ovim prostorima razumije politička elita, ostaje da vidimo u narednom periodu.
