Ali Shariati je bio tipičan predstavnik nove generacije iranske inteligencije koja je potjecala iz srednjih slojeva. Rođen je u Khorasanu, u porodici manjih zemljoposjednika. Kroz svoj život često je isticao svoje skromne provincijske korijene. Njegov otac je u državnim školama podučavao Kur’an, te je otvoreno podržavao Mosaddeqa tokom naftne krize te je zbog toga njegova porodica često bila na meti neistomišljenika i optuživani su za tajno podržavanje vehabizma ili čak babizma. Završivši učiteljsku akademiju, Ali Shariati je počeo raditi kao seoski učitelj, a zatim se odlučio da izučava arapski i francuski jezik na mešhedskom univerzitetu. Prevodi sa arapskog djelo „Abu Zarr: Bogobojazni socijalista“, biografiju jednog Poslanikovog ashaba. U ovoj knjizi se po prvi put iznosi teza da je Abu Zarr zapravo bio preteča socijaliste i inicijator jedne takve ideje. Shariatijev otac je jednom prilikom rekao da je njegov sin od trenutka kada je pročitao Abu Zarrovu biografiju, počeo slijediti njegove principe sve do svoje smrti, a u narodu je bio prozvan iranskim Abu Zarrom.
Svoje političko i akademsko djelovanje je intenzivirao dobivši državnu stipendiju na Univerzitetu u Sorboni. Podučavali su ga, između ostalih, marksistički sociolog Georges Gurvitch i orijentolozi Louis Massignon i Henry Corbin, inače veliki zaljubljenici u islamski misticizam. Preveo je Massignonovu knjigu o Salmanu, ashabu poslanika Muhameda a.s. i prvom Perzijanacu koji je primio Islam. Njega je opisao kao „prvog muslimana i prvog Iranca koji se borio u ime Imama Alija.“ Shariati je učestvovao i na demonstracijama za nezavisnost Alžira i Konga na kojima je bio i brutalno pretučen. Pisao je nekoliko članaka za Konfederaciju iranskih studenata, organizaciju proizašlu iz zabranjenih stranaka Tudeh i Nacionalnog fronta. U tom periodu je preveo na perzijski mnoga djela marksističkih i revolucionarnih autora.
U Iran se vratio 1965. godine, te je narednih deset godina proveo držeći predavanja u Mešhedu i Teheranu, u čuvenim salama instituta Husseinieh-e Ershad koju su finansirali islamski filantropi. Njegovi govori su doživjeli ogromnu popularnost te su prenošeni kako putem letaka i pamfleta tako i putem kasetnih audio snimaka. Kasnije su njegovi govori objavljeni u pisanom izdanju od trideset i pet tomova. Na vrhuncu svoje popularnosti je uhapšen, te je bio prinuđen napustiti zemlju. Nakon nepune dvije godine provedene u Engleskoj, preminuo je u 44. godini života pod nerazjašnjenim okolnostima, a mnogi su opravdano posumnjali na umiješanost SAVAK-a, šahove tajne policije. Ime Shariati je tada bilo prepoznatljivo u svakom iranskom domu, a svi njegovi radovi su imali jednu zajedničku crtu: suštinu i osnovnu vodilju Islama su prikazivali kao revoluciju i borbu protiv feudalizma, imperijalizma i kapitalizma, odnosno, svakog oblika tlačenja.
Prema Shariatiju, poslanik Muhamed a.s. nije samo poslan da objavi novu religiju, nego i da utaba stazu prema jednom socijalnom društvu bez klasnih razlika. Isto tako smatrao je da je zadatak inteligencije ne samo da piše i promatra, nego i da aktivno uzima učešće u oživljavanju revolucionarnog islama. Dao je i nova značenja starim vjerskim terminima: ummet (zajednica) je socijalno društvo u kojemu traje stalna revolucija, tawhid (vjera u jednog Boga) podrazumijeva socijalnu solidarnost, imamat (vladavina imama) karizmatično rukovodstvo, džihad (napor usmjeren ka određenom cilju ili kako se prostije tumači „sveta borba“) borbu za slobodu; mudžahid (borac na Božijem putu) je revolucionar, a šehid (mučenik) je heroj revolucije; kafir (nevjernik) je pasivni posmatrač, širk (idolopoklonstvo) je političko potčinjavanje i, kao najvažnije, terminom mostazafen (krotki) je označio potlačene mase. Na Zapadu je ovo okarakterisano kao transforimisanje vjere islama u političku ideologiju, što je rezultiralo pojavom termina poput politički islam i islamizam.
Za Intelektualno.com piše: Belmin Herić
